Η μεγάλη ναυμαχία της Λήμνου
5 Ιανουαρίου 1913
Η επίθεση του «Χαμιδιέ» στην Σύρο προβλημάτισε την Κυβέρνηση, που έστειλε σήμα στον «Αβέρωφ» να το κυνηγήσει.
Αλλά ο Κουντουριώτης αρνήθηκε. Εξήγησε ότι το «Χαμιδιέ» δεν ήθελε άλλο παρά να απομακρύνει τον Στόλο μας από τα Στενά, για να βγει ο Τουρκικός Στόλος στο Αιγαίο. Έστειλε πάντως τέσσερα Αντιτορπιλικά να κλείσουν τον δρόμο προς τη Σμύρνη για την περίπτωση που το «Χαμιδιέ» θα προσπαθούσε να καταφύγει εκεί. Δεν άργησε να φανεί πόσο δίκαιο είχε ο Ναύαρχός μας.
Καθώς η ώρα της μεγάλης σύγκρουσης πλησίαζε, θυμόμουνα τις κουβέντες που κάναμε τα βράδια με άλλους Ναύτες.
Οι Τούρκοι είχαν δύο μεγάλα θωρηκτά 10.000 τόνων, το «Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα» και το «Τουργκούτ Ρέις» με 6 πυροβόλα των 11 ιντσών και βαριά θωράκιση, δύο παλαιότερα θωρηκτά, το «Μεσσουδιέ» 9.000 τόνων με 2 πυροβόλα των 9,2 ιντσών και το παλιό και αργό «Ασσάρ-ι-Τεφίκ», 5.000 τόνων με 3 πυροβόλα των 5,9 ιντσών και δύο νεότευκτα και ταχύτατα ημιθωρηκτά εύδρομα, το «Χαμιδιέ» και το «Μετζητιέ».
Η Ελλάδα είχε τον «Αβέρωφ», 10.000 τόνων με 4 πυροβόλα των 9,2 ιντσών, και τα τρία παλαιά ανακαινισμένα θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά», με 3 πυροβόλα των 10,8 ιντσών το καθένα.
Μετράγαμε τα πλοία, μετράγαμε τους τόνους και τα πυροβόλα και μειονεκτούσαμε σε όλα. Στον αριθμό των κυρίων πλοίων, στα εκτοπίσματα, στις θωρακίσεις, στα πυροβόλα. Αλλά δεν ανησυχούσαμε! Είχαμε πληρώματα με ασύγκριτη ναυτική εμπειρία. Με υψηλότατο φρόνημα και ηθικό! Αλλά το μεγαλύτερο πλεονέκτημά μας ήταν ο Αρχηγός μας, ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Ένας ευφυέστατος ναυτικός, που κουβαλούσε την βαριά κληρονομιά των προγόνων του, των μπουρλοτιέρηδων του 21, και μεγάλο πάθος για νίκη επί «του προαιώνιου εχθρού του γένους». Δεν γινόταν να μην νικήσουμε. Το ξέραμε κι εμείς, το ξέρανε και οι Τούρκοι!
Οι Τούρκοι είχαν δύο μεγάλα θωρηκτά 10.000 τόνων, το «Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα» και το «Τουργκούτ Ρέις» με 6 πυροβόλα των 11 ιντσών και βαριά θωράκιση, δύο παλαιότερα θωρηκτά, το «Μεσσουδιέ» 9.000 τόνων με 2 πυροβόλα των 9,2 ιντσών και το παλιό και αργό «Ασσάρ-ι-Τεφίκ», 5.000 τόνων με 3 πυροβόλα των 5,9 ιντσών και δύο νεότευκτα και ταχύτατα ημιθωρηκτά εύδρομα, το «Χαμιδιέ» και το «Μετζητιέ».
Η Ελλάδα είχε τον «Αβέρωφ», 10.000 τόνων με 4 πυροβόλα των 9,2 ιντσών, και τα τρία παλαιά ανακαινισμένα θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά», με 3 πυροβόλα των 10,8 ιντσών το καθένα.
Μετράγαμε τα πλοία, μετράγαμε τους τόνους και τα πυροβόλα και μειονεκτούσαμε σε όλα. Στον αριθμό των κυρίων πλοίων, στα εκτοπίσματα, στις θωρακίσεις, στα πυροβόλα. Αλλά δεν ανησυχούσαμε! Είχαμε πληρώματα με ασύγκριτη ναυτική εμπειρία. Με υψηλότατο φρόνημα και ηθικό! Αλλά το μεγαλύτερο πλεονέκτημά μας ήταν ο Αρχηγός μας, ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Ένας ευφυέστατος ναυτικός, που κουβαλούσε την βαριά κληρονομιά των προγόνων του, των μπουρλοτιέρηδων του 21, και μεγάλο πάθος για νίκη επί «του προαιώνιου εχθρού του γένους». Δεν γινόταν να μην νικήσουμε. Το ξέραμε κι εμείς, το ξέρανε και οι Τούρκοι!
Οι Τούρκοι, νομίζοντας ότι ο «Αβέρωφ» είχε όντως απομακρυνθεί βάσει των διαταγών που είχε λάβει από την Κυβέρνηση, ετοιμάζονταν για έξοδο.
Τη νύχτα της 4ης Ιανουαρίου ο Πλοίαρχος Ταχίρ Μπέης επιβιβάσθηκε στο «Μετζητιέ» και επιχείρησε αναγνώριση μπροστά από τα Στενά.
Στη συνέχεια επιβιβάσθηκε στη Ναυαρχίδα «Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα» και τέθηκε επί κεφαλής του Τουρκικού Στόλου, υπό τον Ναύαρχο Ραμίζ Μπέη, που θέλοντας να ανορθώσει το ηθικό των ανδρών του, έφερε από το μουσείο της Κωνσταντινούπολης το λάβαρο του κουρσάρου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, που είχε νικήσει τον Χριστιανικό στόλο του Αντρέα Ντόρια στην Πρέβεζα το 1538, στη μοναδική ναυμαχία που νίκησαν ποτέ Τούρκοι και γι’ αυτό την τιμούν με κάθε τρόπο, και το ύψωσε στον ιστό της Ναυαρχίδας του που έφερε και το ίδιο όνομα.
Στη συνέχεια επιβιβάσθηκε στη Ναυαρχίδα «Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα» και τέθηκε επί κεφαλής του Τουρκικού Στόλου, υπό τον Ναύαρχο Ραμίζ Μπέη, που θέλοντας να ανορθώσει το ηθικό των ανδρών του, έφερε από το μουσείο της Κωνσταντινούπολης το λάβαρο του κουρσάρου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, που είχε νικήσει τον Χριστιανικό στόλο του Αντρέα Ντόρια στην Πρέβεζα το 1538, στη μοναδική ναυμαχία που νίκησαν ποτέ Τούρκοι και γι’ αυτό την τιμούν με κάθε τρόπο, και το ύψωσε στον ιστό της Ναυαρχίδας του που έφερε και το ίδιο όνομα.
Το «κόλπο» του έπιασε και οι Τούρκοι ξεθάρρεψαν, προς μεγάλη χαρά του Ναυάρχου μας. Και με το κατακόκκινο και χρυσοκεντημένο με ρητά από το Κοράνι λάβαρο να ανεμίζει, ξεκίνησαν να δοκιμάσουν ξανά την τύχη τους.
Στις 08.20 το πρωί της 5ης Ιανουαρίου 1913, όπως είχε συμβεί και στη ναυμαχία της Έλλης, ήταν και πάλι ο «Λέων» που τηλεγράφησε στον Μούδρο:
«Ολόκληρος ο Στόλος εξέρχεται».
«Ολόκληρος ο Στόλος εξέρχεται».
Αλλά τώρα ήταν η σειρά του Κουντουριώτη να ρίξει τα δικά του «δολώματα». Ήξερε ότι η τακτική των Τούρκων ήταν να τον παρασύρουν πάλι σε ναυμαχία κοντά στα Στενά, για να έχουν και την προστασία των επακτίων πυροβόλων τους. Η τακτική αυτή είχε αποδώσει εν μέρει στη ναυμαχία της 3ης Δεκεμβρίου στην Έλλη, καθώς οι Τούρκοι μόλις «είδαν τα σκούρα» υποχώρησαν αμέσως και η μάχη κράτησε λιγότερο από μία ώρα.
Σε μία ώρα ο Κουντουριώτης δεν προλάβαινε να καταστρέψει τον εχθρικό Στόλο. Έπρεπε να τους παρασύρει σε μάχη στα ανοιχτά. Να τους κάνει να πιστέψουν ότι ήταν μακριά κυνηγώντας το «Χαμιδιέ», ώστε να ξεθαρρέψει ο Τούρκος Ναύαρχος και να κατέβει να χτυπήσει τον Μούδρο!
Σε μία ώρα ο Κουντουριώτης δεν προλάβαινε να καταστρέψει τον εχθρικό Στόλο. Έπρεπε να τους παρασύρει σε μάχη στα ανοιχτά. Να τους κάνει να πιστέψουν ότι ήταν μακριά κυνηγώντας το «Χαμιδιέ», ώστε να ξεθαρρέψει ο Τούρκος Ναύαρχος και να κατέβει να χτυπήσει τον Μούδρο!
Εκεί λοιπόν που περιμέναμε όλοι την εντολή για «άπαρση», ο Κουντουριώτης έδωσε εντολή στα πληρώματα να προγευματίσουν! Και κάθισε και ο ίδιος στο τραπέζι, μαζί με τους Αξιωματικούς του που απορούσαν. Το κόλπο έπιασε και οι Τούρκοι πήραν πορεία προς το Μούδρο, με τα ανιχνευτικά μας να παρακολουθούν από ασφαλή απόσταση.
Η εντολή για «άπαρση» δόθηκε τελικά στις 09.45 και ο Στόλος εξέπλευσε από το Μούδρο. Και παίρνοντας πορεία νοτιανατολική, συναντήθηκε με τον «Λέοντα» και την «Ασπίδα» κοντά στο ακρωτήριο Ειρήνη της Λήμνου. Στην Τουρκική διάταξη, που πλησίαζε ανυποψίαστη για να βομβαρδίσει τον Ναύσταθμο, ήταν μπροστά το «Μετζητιέ» και πίσω ακολουθούσαν σε κάποια απόσταση τα Θωρηκτά τους, σε «γραμμή παραγωγής».
Μόλις το «Μετζητιέ» έφτασε κοντά στο ακρωτήριο Ειρήνη, ήρθε αντιμέτωπο με τον Ελληνικό Στόλο, που είχε μπροστά τον «Αβέρωφ». Το Τουρκικό πλοίο έστειλε με τον ασύρματό του το σήμα «Αβέρωφ – Αβέρωφ» και έκανε αμέσως μεταβολή, γυρεύοντας προστασία στα Τουρκικά Θωρηκτά.
Οι Τούρκοι την «είχαν πατήσει» και είχαν αιφνιδιαστεί. Και τώρα δεν είχαν ούτε την ταχύτητα ούτε τα περιθώρια για να μας ξεφύγουν! Η μάχη που ήθελε ο Κουντουριώτης θα γινόταν με τους δικούς του όρους!
Ο καιρός ήταν θαυμάσιος και η θάλασσα γαλήνια και η ατμόσφαιρα πεντακάθαρη, ιδανική «μέρα για κυνήγι», όπως είπε ένας νεαρός Αξιωματικός στη Γέφυρα. Βλέπαμε καθαρά όλα τα γύρω νησιά, καθώς και τα Μικρασιατικά παράλια. Στα νότια βλέπαμε ακόμη και τα ιστορικά Ψαρά. Νοιώθαμε δίπλα μας τις ψυχές των μεγάλων Ψαριανών Ναυμάχων του 21.
Σήμανε «Πολεμική Έγερση» και ο Ναύαρχος έστειλε σήμα στα πληρώματα όλων των πλοίων μας:
«Ο Ναύαρχος εύχεται καλήν ημέραν εις τα γενναία επιτελεία και πληρώματα».
«Ο Ναύαρχος εύχεται καλήν ημέραν εις τα γενναία επιτελεία και πληρώματα».
Τα «Ζήτω!» μας ακούστηκαν ως την Ασία.
Οι Τούρκοι στρέψανε νοτιοδυτικά και ο Στόλος μας πήρε «συγκλίνουσα πορεία», από απόσταση 16.000 μέτρων. Οι δύο Στόλοι προσπαθούσαν με ελιγμούς να «διασταυρώσουν το Τ» του αντιπάλου. Η απόσταση μειωνόταν συνεχώς και στις 11.30 ήταν περίπου 9.000 μέτρα. Βλέπαμε στον ιστό της εχθρικής Ναυαρχίδας να ανεμίζει μια τεράστια κοκκινόχρυση σημαία. Την ώρα εκείνη δεν μας έκανε μεγάλη εντύπωση, καθώς όλες οι ομοχειρίες ετοιμάζονταν πυρετωδώς για τη μάχη.
Στις 11.34, από απόσταση 8.400 μέτρων, τα εχθρικά πλοία άνοιξαν πυρ, που και πάλι ήταν άστοχο. Το δικό μας όμως ήταν εύστοχο και ταχύ. Από την αρχή φάνηκε ότι όλα τα πλοία τους σημάδευαν τον «Αβέρωφ». Εμείς αντίθετα είχαμε μοιράσει τα πυρά μας: Ο «Αβέρωφ» και το «Σπέτσαι» σημάδευαν το «Μπαρμπαρόσα», ενώ το «Ύδρα» και το «Ψαρά» έριχναν στο «Τουργκούτ Ρέις» και το «Μεσσουδιέ». Καθώς η απόσταση μειώθηκε στα 6.500 μέτρα, είχαμε τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες: Στις 11.55, ένα βλήμα των 10,8 ιντσών από το «Ύδρα» πέτυχε το κεντρικό πυροβολείο του «Μεσσουδιέ». Η βαριά διατρητική οβίδα διαπέρασε τη θωράκιση και έσκασε ανάμεσα στα στοιβαγμένα πυρομαχικά. Η φοβερή έκρηξη που ακολούθησε σκότωσε ή τραυμάτισε όλους τους υπηρέτες των πυροβόλων. Αχρηστευμένο και βαριά πληγωμένο το «Μεσσουδιέ» έστρεψε αργά προς τα Στενά, μέσα σε πυκνούς καπνούς από τις πυρκαγιές που είχαν ξεσπάσει.
Στις 11.59, μία ομοβροντία του «Αβέρωφ» σάρωσε το «Μπαρμπαρόσα» ολόσωμα. Ξεσπάσαμε όλοι σε φοβερές ζητωκραυγές, καθώς είδαμε ένα βλήμα να χτυπάει τον μεσαίο Πύργο των 11 ιντσών [1], κι ένα άλλο να κόβει τον ιστό του, στέλνοντας το ιστορικό λάβαρο στο βυθό του Αιγαίου και καταρρακώνοντας το ηθικό των Τούρκων. Άλλα βλήματα χτύπησαν το λεβητοστάσιο και τις υπερκατασκευές.
Εκτός μάχης και το «Μπαρμπαρόσα», έστρεψε κι αυτό προς βορρά.
Τρία λεπτά μετά, στις 12.02, έστρεψε και το «Τουργκούτ Ρέις», που δεν φαινόταν να έχει σοβαρές ζημιές. Αλλά καθώς προσπάθησε να καλύψει την υποχώρηση, συγκέντρωσε πάνω του όλα τα πυρά μας.
Οι πυροβολητές μας, σαν σε γυμνάσια, στέλνανε τις οβίδες μία πίσω από την άλλη στο πρώην Γερμανικό Θωρηκτό. Έπεσε η μπροστινή τσιμινιέρα, καταστράφηκε η πρυμναία γέφυρα, καταστράφηκαν και δύο δευτερεύοντα πυροβόλα του ανατινάχτηκαν! Μια οβίδα πέρασε τα καταστρώματα και έφτασε στο λεβητοστάσιο, σκορπίζοντας τον θάνατο και πλημμυρίζοντάς το. Το πλοίο είχε γίνει κόσκινο και άρχισε να παίρνει κλίση [2].
Ο Ραμίζ Μπέης έστειλε σήμα γενικής φυγής: «Επιστρέψατε ολοταχώς στα Στενά, έκαστος για τον εαυτό του.»
Ο «Αβέρωφ» ξεκίνησε και πάλι τη μοναχική του πορεία, σηκώνοντας για μια ακόμη φορά το σήμα «Ζ», αφού τα άλλα πλοία μας δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν.
Καταδιώκαμε τον εχθρό «πάση δυνάμει», με ταχύτητα 23 μιλίων, αφήνοντας πίσω τα γέρικα Θωρηκτά μας, που παρά τις ηρωικές προσπάθειες των μηχανικών τους, πιάνανε μόλις 15 μίλια. Αλλά ο «Αβέρωφ» με τον Κουντουριώτη αρκούσαν.
Ελισσόμασταν συνεχώς δεξιά και αριστερά για να ρίχνουμε εναλλάξ με τα πυροβόλα της μιας και της άλλης πλευράς, ώστε να μην ανάψουν όπως είχε γίνει στην Έλλη.
Ο Τούρκος Ναύαρχος βλέποντας ότι το «Τουργκούτ Ρέις» πήρε κλίση, επιχείρησε να το καλύψει με το δικό του πλοίο.
Ήταν μία γενναία ενέργεια, αλλά σαν αποτέλεσμα, η Τουρκική Ναυαρχίδα δέχθηκε αυτή το σφυροκόπημα του «Αβέρωφ». Ο πρυμναίος δίδυμος Πύργος των 11 ιντσών χτυπήθηκε και αχρηστεύτηκε, αφήνοντάς την ουσιαστικά άοπλη. Άλλα βλήματα διέλυσαν τους ανελκυστήρες άνθρακος, την τραπεζαρία των Αξιωματικών και το Αναρρωτήριο. Ένα άλλο βλήμα πέρασε στο τορπιλλοστάσιο, σκοτώνοντας τους χειριστές, αλλά σαν από θαύμα δεν ανατινάχθηκαν οι τορπίλες.
Σε όλο αυτό το διάστημα της ναυμαχίας, ο «Αβέρωφ» δέχθηκε μόνο δύο βλήματα των 11 ιντσών από το «Μπαρμπαρόσα» που όμως προκάλεσαν μικρές μόνο ζημιές και μόνο τρεις τραυματίες.
Μια που αναφέρθηκα στους τραυματίες, θα προσθέσω ότι η πρώτη μετά την μάχη διαταγή του Κουντουριώτη ήταν να γίνει αυστηρός ιατρικός έλεγχος σε όλο το πλήρωμα, γιατί παρ’ όλο που είχαμε δεχτεί τρία βλήματα, στο Ιατρείο δεν είχε παρουσιαστεί ούτε ένας τραυματίας. Και επειδή στην προηγούμενη ναυμαχία είχαμε τραυματίες που απέκρυψαν τα τραύματά τους για να μην φύγουν από το πλοίο, ο Ναύαρχος δεν ήθελε να επαναληφθεί το ίδιο. Ο ιατρικός έλεγχος του πληρώματος αποκάλυψε ότι είχαμε 3 τραυματίες, που δεν είχαν εμφανιστεί στο Ιατρείο!
Σαράντα πέντε λεπτά κράτησε το μαρτύριο των Τουρκικών πλοίων, μέχρι τις 14.30 που βρήκανε καταφύγιο στα Στενά. Αλλά και τότε ακόμη, τα πλαϊνά μας πυροβόλα των 7,5 ιντσών στείλανε ένα βλήμα να καταστρέψει τον μεσαίο Πύργο του «Τοργκούτ Ρέις».
Σε όλη τη διάρκεια της ναυμαχίας, τα Ελληνικά πλοία ρίξανε συνολικά 800 βλήματα. Το «Μπαρμπαρόσα» δέχτηκε πάνω από 20 πλήγματα και είχε 75 νεκρούς και 130 τραυματίες, ενώ τα περισσότερα πυροβόλα του βγήκαν εκτός μάχης. Το «Τουργκούτ Ρέις» δέχθηκε 17 πλήγματα και είχε σοβαρή εισροή υδάτων και 9 νεκρούς και 49 τραυματίες. Το πυροβολείο του «Μεσσουδιέ» καταστράφηκε ολοσχερώς και είχε 68 νεκρούς και τραυματίες από το πλήρωμά του.
Στην Τουρκία κηρύχθηκε ημέρα πένθους. Οι Τούρκοι δεν τόλμησαν να ξεμυτίσουν ξανά από τα Στενά. Χρειάστηκαν εκτεταμένες επισκευές και πάνω από 6 μήνες εργασιών από Γερμανούς τεχνικούς για να ξαναγίνει αξιόμαχος ο Τουρκικός στόλος.
Από τα 800 περίπου βλήματα που εκτόξευσαν οι Τούρκοι μόνο τρία συνολικά έπληξαν τον «Αβέρωφ», προξενώντας επιφανειακές ζημιές, ενώ δεν χτυπήθηκε κανένα άλλο Ελληνικό πλοίο.
Ο Τούρκος Αρχηγός Στόλου απολογήθηκε λέγοντας: «Πρέπει να είχαν Άγγλους εκπαιδευτές πυροβολητές οι Έλληνες. Αυτή τη φορά, τα πυρά τους ήταν καταιγιστικά. Εμείς τα περιμέναμε όπως στα Δαρδανέλια αλλ’ αυτοί χτυπούσαν με τρομερή ταχύτητα.»
Η διαφορά βρισκόταν αλλού: Στη ναυμαχία της Έλλης, τα κανόνια του «Αβέρωφ»είχαν μπλοκάρει από υπερθέρμανση. Στη ναυμαχία της Λήμνου, το πλοίο έβαλε μία με την αριστερή, μία με τη δεξιά πλευρά, για να μην υπερθερμανθούν πάλι τα πυροβόλα και ξανακολλήσουν.
Ο Υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ναζίμ, ενημέρωσε τον Μεγάλο Βεζύρη στο έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο:
«Ο Στόλος ενήργησε παν το δυνατόν και ουδέν πλέον δύναται να αναμένει η πατρίς από θαλάσσης.»
Στις 10 Ιανουαρίου 1913, πραξικόπημα των Νεότουρκων ανέτρεψε την Τουρκική στρατιωτική ηγεσία. Ο νέος Τούρκος Αρχηγός του Στόλου Ταχίρ Μπέης, δήλωσε:
«Ο ‘‘Αβέρωφ’’ απέδειξε ότι οι πόλεμοι δεν κερδίζονται από τα όπλα αλλά από αυτούς που τα χειρίζονται.
Γνωρίζω ότι είχαμε συγκεντρώσει όλο μας το πυρ κατά του ‘‘Αβέρωφ’’.
Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας της Λήμνου [3] απέδειξε την μεγάλη ναυτική αλήθεια ότι η ποιότητα του εμψύχου υλικού είναι η κυριαρχούσα.
Τρία (αξιόμαχα) σκάφη εμείς εναντίον του ‘‘Αβέρωφ‘‘.
Ένας εκείνος εναντίον ημών.
Ιδού το αποτέλεσμα.»
Γνωρίζω ότι είχαμε συγκεντρώσει όλο μας το πυρ κατά του ‘‘Αβέρωφ’’.
Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας της Λήμνου [3] απέδειξε την μεγάλη ναυτική αλήθεια ότι η ποιότητα του εμψύχου υλικού είναι η κυριαρχούσα.
Τρία (αξιόμαχα) σκάφη εμείς εναντίον του ‘‘Αβέρωφ‘‘.
Ένας εκείνος εναντίον ημών.
Ιδού το αποτέλεσμα.»
Και στις 24 Ιανουαρίου 1913 ο Ταχίρ Μπέης υπέβαλε απ’ ευθείας στον Σουλτάνο Μεχμέτ Ε΄ ειδικό υπόμνημα στο οποίο περιέγραφε τα χάλια του Οθωμανικού Στόλου κατά τη ναυμαχία, τόσο από έλλειψη εκπαίδευσης Αξιωματικών και Ναυτών, όσο και από την κακή συντήρηση των πλοίων, καταλογίζοντας τεράστιες ευθύνες στην προηγούμενη ηγεσία και διατυπώνοντας την άποψη ότι ήταν αδύνατον πλέον υπό εκείνες τις συνθήκες να συνεχιστούν οι κατά θάλασσα επιχειρήσεις με τους Έλληνες.
Η απόσυρση του Οθωμανικού Στόλου στο Ναύσταθμο για επισκευές επιβεβαιώθηκε από τον Ανθυποπλοίαρχο Μιχαήλ Μουτούση και το Σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη στις 24 Ιανουαρίου, όταν σε μία πρωτοποριακή πτήση Ναυτικής Συνεργασίας με υδροπλάνο Astra εντόπισαν τον εχθρικό Στόλο στη ναυτική βάση Nagara. Κατά τη διάρκεια της πτήσης τους σχεδίασαν ένα ακριβές διάγραμμα των θέσεων του Οθωμανικού Στόλου, εναντίον του οποίου έριξαν και 4 βόμβες [4].
Ναυμαχία της Λήμνου
Τα παραλειπόμενα
Σας διηγήθηκα ήδη πολλά για τη ναυμαχία. Αλλά μια ναυμαχία δεν είναι μόνο ελιγμοί και κανονιές και τακτικές και αποστασιομετρήσεις. Ούτε είναι μόνο ζημιές και απώλειες. Μια ναυμαχία, όπως κάθε μάχη, είναι γεμάτη κι από μικρές ανθρώπινες ιστορίες, σαν αυτές που θα σας διηγηθώ τώρα. Ιστορίες που κρύβουν ένα σωρό αισθήματα, μικρά, μεγάλα, μεγαλειώδη … Και σκέψεις και πράξεις που δεν γράφονται σε καμία ιστορία.
Αλλά δεν γίνεται να καταλάβει κανείς την Ιστορία, να την νοιώσει πραγματικά, αν έχει την εντύπωση ότι μια ναυτική μάχη έχει μόνο ήρωες και δειλούς, Ναύτες και Ναυάρχους, πλοία και κανόνια.
Στην πραγματικότητα, αν βγάλουμε τις απώλειες, έχει πολλές ομοιότητες με τις μάχες που δίνουμε κάθε μέρα, στη ζωή μας, στη δουλειά μας, στην κοινωνία μας. Μόνο αν μπορέσει κανείς να δει με τέτοια ματιά μια μάχη, θα μπορέσει να την καταλάβει πραγματικά.
Έλεγε κάποιος [5] ότι «πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα». Ε, κι εγώ σας λέω ότι «μια μάχη με όπλα είναι σαν τις μάχες της ζωής μας, αλλά με άλλα μέσα» ... Σαν τις μεγάλες αλλά και σαν τις πολύ μικρές μάχες της ζωής μας …
Και θα ξεκινήσω από τα πιο απλά. Από το ότι σαν τελείωσε η ναυμαχία και οι κανονιές και οι καταδιώξεις, σαν μειώθηκε η αδρεναλίνη που γέμιζε τις φλέβες μας, τότε το μυαλό ξέχασε αυτομάτως τακτικές και κινδύνους και κούραση σωματική και το μόνο που απέμεινε ήταν ένα άδειο στομάχι …
Μετά από έξι ώρες κλείσιμο σε πύργους πυροβόλων, λεβητοστάσια και θωρακισμένα υποφράγματα, ξεχυθήκαμε όλοι στα καταστρώματα και τα διαμερίσματα του πλοίου.
Και σαν αραίωσε η μυρωδιά του κορδίτη και των πυρωμένων μετάλλων, περιμέναμε να μυρίσουμε φαΐ …
Η μάχη μας άνοιξε θαρρείς την όρεξη, και ούτε που πήγε το μυαλό μας ότι στη διάρκεια της μάχης δεν δούλευαν κουζίνες και μάγειροι.
Γιατί δεν μύριζε φαγητό; Μας έπιασε ανησυχία!
Μετά από έξι ώρες κλείσιμο σε πύργους πυροβόλων, λεβητοστάσια και θωρακισμένα υποφράγματα, ξεχυθήκαμε όλοι στα καταστρώματα και τα διαμερίσματα του πλοίου.
Και σαν αραίωσε η μυρωδιά του κορδίτη και των πυρωμένων μετάλλων, περιμέναμε να μυρίσουμε φαΐ …
Η μάχη μας άνοιξε θαρρείς την όρεξη, και ούτε που πήγε το μυαλό μας ότι στη διάρκεια της μάχης δεν δούλευαν κουζίνες και μάγειροι.
Γιατί δεν μύριζε φαγητό; Μας έπιασε ανησυχία!
«Μωρέ μήπως έπαθε τίποτα η αποθήκη;»
Μια χαρά ήταν η αποθήκη, ανέγγιχτη, δόξα τω Θεώ …
Κι όχι μόνο αυτό, ο Αποθηκάριος, ο κ. Κοναρίνος, με διαταγή του Ναυάρχου, είχε αφήσει για πρώτη φορά τις πόρτες ανοιχτές και αφύλακτες!
Κι όχι μόνο αυτό, ο Αποθηκάριος, ο κ. Κοναρίνος, με διαταγή του Ναυάρχου, είχε αφήσει για πρώτη φορά τις πόρτες ανοιχτές και αφύλακτες!
«Παιδιά, μπείτε μέσα ελεύθερα, σήμερα είναι όλα δικά σας! Πάρτε και φάτε ό,τι βρείτε!»
Τι ήταν να πει τέτοιο πράγμα … Ψωμιά, γαλέτες, εληές, κρεμμύδια, ότι βρίσκαμε μπροστά μας λεηλατήθηκε!
Και ήταν λεηλασία μετά μουσικής. Γιατί μπορεί ως τότε ο Ναύαρχος να αγαπούσε πιο πολύ τη μουσική των κανονιών και όχι τις τρομπέτες, αλλά σαν ήρθε σε μας η όρεξη για φαγητό, αυτουνού του ήρθε η όρεξη για μουσική! Και καθώς γύρω μας στριφογύριζαν πανηγυρίζοντας όλα τα πλοία του Στόλου, μικρά και μεγάλα, αυτός είχε ξαφνική έμπνευση και έδωσε την εντολή:
«Πείτε σε κείνους τους μουσικούς … τι κάθονται; Γρήγορα στο κατάστρωμα με τα όργανά τους! Να αρχίσουν να παίζουν μέχρι να σκάσουν τα πνευμόνια τους!»
Τρέξανε οι μουσικοί στο θάλαμο των οργάνων και τι να δουν … Θραύσματα οβίδας είχαν χτυπήσει τα περισσότερα. Αλλά πώς να πουν στον Ναύαρχο για την αβαρία … Ότι ζημιές είχαμε πάθει στο πλοίο, όλες είχαν αρχίσει να επισκευάζονται ήδη. Αρκετές σκοτούρες είχε ο Ναύαρχος στο κεφάλι του. Αν του λέγανε πως δεν δούλευαν τα τρομπόνια και τα τούμπανα, μπορεί να άρχιζε τα … Αρβανίτικα …
Έχυσε πολύ ιδρώτα ο κ. Μιχάλης Σπινέλλης, ο Κεφαλλονίτης Αρχιμουσικός του πλοίου μας, αλλά σε χρόνο μηδέν επισκευάστηκαν όλα πρόχειρα και σε λίγη ώρα παίζανε εμβατήρια!
Και το πάθος των πνευστών ήταν τόσο, που λες και εκτελούσαν κατά γράμμα την εντολή του Ναυάρχου για σκάσιμο των πνευμονιών τους …
Και το πάθος των πνευστών ήταν τόσο, που λες και εκτελούσαν κατά γράμμα την εντολή του Ναυάρχου για σκάσιμο των πνευμονιών τους …
Στη διάρκεια της μάχης, ενώ όλοι ήταν στα θωρακισμένα διαμερίσματα του πλοίου, ο Ύπαρχος κ. Βούλγαρης, είχε μείνει στο κατάστρωμα και «βολτάριζε», μαζί με τον ακόλουθό του, το Ναύτη Γ. Σελίμη από την Σκύρο, ενώ γύρω σφύριζαν τα εχθρικά βλήματα.
«Κύριε Ύπαρχε, δεν έρχεστε μέσα να προφυλαχθείτε;» του φώναξε ο Υποπλοίαρχος κ. Παπαλεξόπουλος.
«Δεν με πιάνουν εμένα οι σφαίρες, γιατί είμαι καλός άνθρωπος …» απάντησε εκείνος γελώντας, και συνέχισε τις βόλτες του.
Σαν τελείωσε η μάχη, στείλαμε σήμα στο Υπουργείο Ναυτικών ότι «η νίκη ήτο τελεία». Έτσι, Λακωνικά. Μα αυτοί θέλανε λεπτομέρειες και ζητούσαν να μάθουν περισσότερα. Ο Ναύαρχος δεν καταλάβαινε από τέτοια. Είπε στον τηλεγραφητή να στείλει άλλο μήνυμα:
«Αφού σας είπαμε “τελεία”, τι περισσότερες πληροφορίες θέλετε;»
Και είχε απόλυτο δίκιο. Αφού εμείς δεν είχαμε σχεδόν καθόλου ζημιές ή απώλειες, και αφού οι Τούρκοι πάθανε τόσες που δεν ξαναφάνηκαν ποτέ, αυτό δεν είναι η «τελεία νίκη»; Τι άλλο είναι; Δεν είναι τέλεια η νίκη όταν πετυχαίνεις τον σκοπό σου και μάλιστα χωρίς απώλειες; Μήπως δεν ήξεραν στο Υπουργείο ποιος ήταν ο σκοπός του «Αβέρωφ»;
Η θαλάσσια κυριαρχία, αυτός δεν ήταν ο σκοπός;
Και ένα παραλειπόμενο από την πρώτη ναυμαχία. Σε εκείνη σκοτώθηκε ο Οιακιστής Κελευστής Νικόλαος Κουτσιντζάρης [6] από την Πάρο. Δύο οβίδες, που μάλλον ήρθαν από την ακτή, είχαν χτυπήσει το επίστεγο του πλοίου, σκοτώνοντάς αυτόν και τραυματίζοντας τους Ναύτες Στούμπο και Δρούδε. Πριν τη ναυμαχία, είχε πει σους άλλους Οιακιστές ότι στον κωμό του είχε φυλαγμένες 100 δραχμές.
«Αν σκοτωθώ, να πάρετε τις 100 δραχμές, να κρατήσετε τα 50 για να πιείτε για την ψυχή μου, και τις άλλες 50 να τις στείλετε στην οικογένειά μου».
Σαν τελείωσε η μάχη, οι Οιακιστές πήγαν να βρουν τις 100 δραχμές, με σκοπό να τις στείλουν όλες στην οικογένειά του. Αλλά μία οβίδα που είχε χτυπήσει το κατάστρωμα της πλώρης, είχε καταστρέψει τα πάντα και δεν βρισκόταν τίποτα [7]. Οι Οιακιστές, συγκινημένοι, έκαναν έρανο και στείλανε αυτοί τις εκατό δραχμές, και μετά την κηδεία, που έγινε την άλλη μέρα στο Μούδρο, ήπιανε και στην ψυχή του μακαρίτη άλλες πενήντα …
Παραπομπές και σχόλια
[1] Από την έκρηξη σκοτώθηκαν και οι 35 άνδρες του Πύργου.
[2] Τιμής ένεκεν, αναφέρουμε τα ονόματα των πυροβολητών του «Αβέρωφ»: Διευθυντής Πυροβολικού: Αντιπλοίαρχος Δραγάτσης. Αξιωματικοί επί των αποστάσεων: Κολιαλέξης και Βαλασάκης. Σκοπευτές: Παν. Παπαθεοχάρης (1οςΠύργος), Δ. Κοτσαράπης, Ματθ. Βαφέας (2ος), Γ. Χάλαρης, Κ. Χατζησταύρου, Λ. Κοχίλας (3ος), Γ. Μέξης, Γ. Χριστοδούλου (4ος), Ι. Ράκκας, Κ. Πέπας (5ος) και Μ. Ρόχας, Α. Σέρφου (6ος)
[3] (Στα Τουρκικά «Mondros Deniz Muharebesi»)
[4] Περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες για την πτήση αυτή, σε επόμενη ανάρτηση, με θέμα την δημιουργία της Αεροπορίας μας.
[5] (Κλαούσεβιτς)
[6] (Ίσως και Κατζηρτζάρης)
[7] (Στην εικόνα, σκίτσο του Κ. Αλεξανδρή, με θέμα τις ζημιές στο διαμέρισμα του πληρώματος, από την εχθρική οβίδα)
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου