Για τις μορφές της σχολικής βίας και τις δυνατότητες αντιμετώπισής της μιλά στην «Espresso της Κυριακής» ο καθηγητής Εγκληματολογίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών της Νομικής Σχολής Αθηνών Νέστωρ Κουράκης, ο οποίος έχει εκπονήσει και σχετικές έρευνες για τη νεανική παραβατικότητα. Από αυτές απορρέει ότι πηγή του κακού είναι το πυκνογραμμένο «απουσιολόγιο» της οικογένειας και της Πολιτείας από τη ζωή του μαθητή.
«Η άσκηση συστηματικής και κακόβουλης βίας μεταξύ μαθητών, με αποκορύφωμα μάλιστα το αιματηρό επεισόδιο με τον μαθητή της σχολής ΟΑΕΔ, αποτελεί πλέον και για τη χώρα μας μια οδυνηρή πραγματικότητα, που θα πρέπει να μας προβληματίσει όλους» τονίζει στην «Espresso της Κυριακής» ο κ. Κουράκης και προσθέτει με νόημα: «Και ο προβληματισμός αυτός είναι ανάγκη να απασχολήσει όχι μόνο δασκάλους, καθηγητές και αρμόδιους φορείς του κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και τους γονείς των μαθητών. Πράγματι, όπως προκύπτει από τις διαθέσιμες έρευνες, οι περισσότερες πράξεις τέτοιας βίας εκπορεύονται από μαθητές που από μικρή ηλικία έχουν υποστεί λεκτική ή άλλη κακοποίηση από τους γονείς τους ή, σε κάθε περίπτωση, τους έλειψε η γονεϊκή στοργή και επικοινωνία. Επομένως, ένα πρωταρχικό μήνυμα για τους γονείς: αφιερώστε περισσότερο χρόνο για να ακούτε τα παιδιά σας, να τους μιλάτε και να επικοινωνείτε μαζί τους. Το έχουν απόλυτη ανάγκη!».
Ο όρος «bullying»
Οπως τονίζει ο κ. Κουράκης: «Στα αγγλικά, το εν λόγω φαινόμενο της “ασύμμετρης” σχολικής βίας αποδίδεται με τον όρο “bullying” (σ.σ.: bully είναι ο νταής, ο ψευτοπαλικαράς, ο τραμπούκος), ενώ στα ελληνικά χρησιμοποιείται ο μάλλον ανεπιτυχής όρος “εκφοβισμός”. Ισως η μορφή αυτής της βίας να γίνεται περισσότερο κατανοητή με τον όρο “σχολικός τραμπουκισμός”, αφού αυτό που τη χαρακτηρίζει περισσότερο δεν είναι το αποτέλεσμα (του εκφοβισμού), αλλά ο τρόπος με τον οποίο διαπράττεται, δηλαδή η συμπεριφορά του τραμπούκου, το νταηλίκι».
Αγόρια - κορίτσια
Οπως προκύπτει από τις επιστημονικές έρευνες του κ. Κουράκη, το ποσοστό των «σκληροπυρηνικών» μαθητών στη χώρα μας δεν είναι διόλου αμελητέο: «Εάν περιορίσουμε το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις, εάν δηλαδή λάβουμε υπόψη μας, κατά τα προαναφερθέντα περί bullying, μόνον εκδηλώσεις βίας που εμφανίζουν επαναληπτικότητα, χρονική διάρκεια και, συνακόλουθα, διάθεση κακότητας για τον άλλο και τάση για επίδειξη κυριαρχίας σε ασθενέστερα άτομα, τότε τα ποσοστά -σύμφωνα με έρευνες- αυτοομολογούμενης παραβατικότητας ή και θυματοποίησης που αφορούν όμως μαθητές του Δημοτικού, κυμαίνονται στο 6%-15% για δράστες και θύματα και αφορούν πρωτίστως τα αγόρια. Ως προς τα κορίτσια, αυτά επιδίδονται περισσότερο σε λεκτική βία και διάδοση φημών ή και στρέφουν την όποια επιθετικότητά τους προς τον εαυτό τους, εκδηλώνοντας σωματικές ενοχλήσεις και ενίοτε αυτοκτονικές τάσεις.
»Βέβαια, το πρόβλημα του σχολικού τραμπουκισμού γίνεται ακόμη σοβαρότερο όταν η άσκηση βίας αφορά μαθητές Λυκείου, ευρύτερο χρονικό διάστημα (δύο σχολικές χρονιές) και παραβατικότητα ομαδικής μορφής.
»Εν όψει των ανωτέρω δεδομένων και ερευνών προηγούμενων ετών, συνάγεται ότι ο σχολικός τραμπουκισμός υπό ομαδική μορφή, μεταξύ μαθητών Λυκείου και με ευρύτερο χρονικό ερευνητικό πλαίσιο, εκτεινόμενο στα δύο τελευταία έτη έχει, κατά τα φαινόμενα, προσλάβει στη χώρα μας σημαντικές διαστάσεις, καθώς ένα αξιοσημείωτο ποσοστό -περί το 10%- “σκληροπυρηνικών” μαθητών ασκεί βία σε ευρύτερες ομάδες συμμαθητών του που φθάνουν ακόμη και το 30%».
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
- Από πού πηγάζει αυτή η οργή των νέων;
Θυμίζουμε ότι ένα από τα βασικά παράπονα των μαθητών κατά τα γεγονότα του περασμένου Δεκεμβρίου ήταν ακριβώς η κραυγή «Δεν μας ακούνε»! Πράγματι, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας των νεαρών μαθητών με τους γονείς τους, οι οποίοι δουλεύουν νυχθημερόν και με πνεύμα άκρατης ανταγωνιστικότητας, ενίοτε χωρίς ηθικές αναστολές, για μία επίπλαστη «ευημερία» του θεαθήναι, αποτελεί κατά τη γνώμη μου τον σοβαρότερο λόγο για την αύξουσα δυσαρέσκεια αυτών των μαθητών και για την ασίγαστη οργή που δοκιμάζουν σε σχέση με όσα συμβαίνουν γύρω τους. Χωρίς αξίες, χωρίς πρότυπα, με γονείς και καθηγητές αδιάφορους γύρω τους και με μοναδική συντροφιά τις διάφορες οθόνες, μέσω των οποίων υποτίθεται ότι «επικοινωνούν» με τους άλλους ή και με τον εαυτό τους, οι νεαροί αυτοί μέσα από τις βίαιες κινητοποιήσεις τους εκδηλώνουν τη σαφέστατη αποδοκιμασία τους για το ότι κατά τη γνώμη τους τίποτε δεν λειτουργεί σωστά και αποτελούν έτσι κατά έναν τρόπο το «θερμόμετρο» που δείχνει τη βαριά ασθένεια της κοινωνίας μας.
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΔΡΑΣΤΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ
Δράστης: άτομο με σωματική δύναμη, αθλητικές επιδόσεις, υψηλή αυτοεκτίμηση, διάθεση κυριαρχίας, ανυπακοή στους σχολικούς κανόνες, αδιαφορία για τα προβλήματα των άλλων.
Θύμα: υπολείπεται σε σωματική δύναμη και εμφανίζει κάποιο στοιχείο διαφορετικότητας ή απόκλισης από τον μέσο όρο (π.χ. πολύ καλές επιδόσεις στα μαθήματα ή αντίθετα δυσλεξία, σεξουαλική ιδιαιτερότητα, διαφορετική εθνοτική ή θρησκευτική προέλευση, ενδεχόμενη αναπηρία ή σωματικό ελάττωμα).
- Ποια είναι εκείνα τα κομμάτια του παζλ που συνθέτουν το προφίλ του δράστη και του θύματος;
Ο δράστης, όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες -και πάντοτε με την επιφύλαξη ότι μπορεί να υπάρχουν ειδικότερες διαφορές από τη μία περίπτωση στην άλλη-, εμφανίζεται εν γένει ως άτομο με σωματική δύναμη και αθλητικές επιδόσεις, υψηλή αυτοεκτίμηση, διάθεση προκλητικής εναντίωσης και κυριαρχίας απέναντι στους άλλους, ανυπακοή στους σχολικούς κανόνες, τάση για χρήση βίας στην επίλυση των διαφορών του και άντληση ψυχικής ικανοποίησης από μια τέτοια χρήση βίας, αδιαφορία για τα προβλήματα των άλλων (δηλαδή έλλειψη σε «ενσυναίσθηση» -empathy- και «νοιάξιμο»), αποποίηση κάθε ευθύνης για τις πράξεις του, διότι τάχα τον προκαλούν οι άλλοι, και γενικότερη έλλειψη άγχους» τονίζει ο κ. Κουράκης και προσθέτει: «Αντίστροφα, το θύμα υπολείπεται κατά κανόνα σε σωματική δύναμη και ταυτόχρονα εμφανίζει κάποιο στοιχείο διαφορετικότητας ή απόκλισης από τον μέσο όρο (π.χ. πολύ καλές επιδόσεις στα μαθήματα ή δυσλεξία και δυσχέρεια στην παρακολούθηση των μαθημάτων, σεξουαλική ιδιαιτερότητα, διαφορετική εθνοτική ή θρησκευτική προέλευση, ενδεχόμενη αναπηρία ή σωματικό ελάττωμα όπως παχυσαρκία ή μεγάλη μυωπία), πράγμα το οποίο του προκαλεί άγχος, ανασφάλεια, μειωμένη αυτοεκτίμηση, εσωστρέφεια και αποθάρρυνση να υπερασπίζεται τον εαυτό του ή να ζητεί βοήθεια από τους άλλους. Οι περιπτώσεις του νεαρού Αλεξ στη Βέροια και της μαθήτριας στην Αμάρυνθο Ευβοίας είναι ίσως χαρακτηριστικές του είδους των θυμάτων ενός σχολικού τραμπουκισμού».
...ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ
Δράστης: παιδιά που έγιναν αντικείμενο κακοποίησης από τους γονείς τους, «συναισθηματικά ψυχρά», ίσως λόγω έλλειψης ορμόνης (κορτιζόλης).
Θύμα: ζει με γονείς υπερπροστατευτικούς ή και αυταρχικούς, γονείς που πιέζουν για υψηλές σχολικές επιδόσεις, ενίοτε και αδιάφορους.
- Ποιοι είναι όμως εκείνοι οι παράγοντες που διαμορφώνουν αυτές τις δύο προσωπικότητες;
Εάν θελήσει κανείς να εμβαθύνει στους παράγοντες που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του δράστη, θα διαπιστώσει ότι συνήθως πρόκειται για παιδιά που από μικρή ηλικία έγιναν αντικείμενο λεκτικής ή άλλης κακοποίησης από τους γονείς τους ή και για παιδιά που τους έλειψε η γονεϊκή στοργή και η επικοινωνία.
Μάλιστα, από τα πειράματα των Βρετανών επιστημόνων Graeme Fairchild και Ian Goodyer προέκυψε ότι στους δράστες αυτούς παρατηρείται χαμηλό επίπεδο της κορτιζόλης, δηλαδή μιας στεροειδούς ορμόνης, της οποίας η αυξημένη παρουσία στον οργανισμό συντελεί στον έλεγχο των συναισθημάτων και καταστέλλει την εκδήλωση βίαιων παρορμήσεων. Συνεπώς, ίσως η μειωμένη παρουσία αυτής της «αγχολυτικής» ορμόνης στους δράστες του σχολικού τραμπουκισμού να τους προκαλεί ένα είδος νοητικής διαταραχής, με αποτέλεσμα να γίνονται «συναισθηματικά ψυχροί» και περισσότερο ευεπίφοροι σε πράξεις βίας.
Από την άλλη πλευρά, ως προς την προσωπικότητα του θύματος, μπορεί να λεχθεί ότι πρόκειται κυρίως για νεαρούς που ζουν σε οικογένειες με γονείς υπερπροστατευτικούς ή και αυταρχικούς, με γονείς που πιέζουν για υψηλές σχολικές επιδόσεις, ενίοτε δε και με γονείς κατά βάση αδιάφορους.
Φαίνεται, επομένως, ότι τόσο για τον δράστη όσο και για το θύμα του σχολικού τραμπουκισμού, η οικογένεια διαδραματίζει έναν πρωτεύοντα ρόλο στην περαιτέρω διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, καθώς οι ελλειμματικές σχέσεις ουσιαστικής επικοινωνίας και επαφής που βιώνουν αυτά τα παιδιά με τους γονείς τους, τα εξωθούν αντίστοιχα σε προβληματικές σχέσεις με τους συμμαθητές τους και το σχολείο τους.
Ο μαθητής-θύμα σε έκρηξη απόλυτης οργής...
Σκοτώνει σε κατάσταση αμόκ όσους περισσότερους συμμαθητές και καθηγητές του μπορεί, ενίοτε και τους γονείς του, προτού σκοτωθεί τελικά και ο ίδιος με αυτοκτονία
Η απουσία και η αδιαφορία της οικογένειας προς το παιδί μοιραία το οδηγούν στην αναζήτηση διεξόδων που αποδεικνύονται τελματώδεις καταστάσεις:
«Οι δράστες επιδίδονται βαθμιαία σε έντονα παραβατική συμπεριφορά με χρήση ουσιών (προφανώς και λόγω της αυξημένης αυτοπεποίθησής τους ότι οι ουσίες δεν θα τους γονατίσουν, δεν θα τους κάνουν να εθιστούν), κλοπές καταστημάτων, βανδαλισμούς κ.λπ., αλλά αργότερα, μετά την ενηλικίωσή τους, και σε άλλες σοβαρότερες αξιόποινες πράξεις. Μάλιστα, κατά μία έρευνα, σε ποσοστό 35%-40%, οι δράστες αυτοί είχαν τρεις ή περισσότερες ποινικές καταδίκες έως την ηλικία των είκοσι τεσσάρων ετών.
»Τα δε θύματα, προσπαθώντας να ξεφύγουν απεγνωσμένα από την αφόρητη (κατα)πίεση της οικογένειας και του σχολείου, εξωθούνται ενίοτε να αντιδράσουν και αυτά με “ασύμμετρο” τρόπο, σκοτώνοντας σε κατάσταση αμόκ και σε έκρηξη απόλυτης οργής, όσους μπορούν περισσότερους συμμαθητές αλλά και καθηγητές τους, ενίοτε και τους γονείς τους, προτού σκοτωθούν τελικά και οι ίδιοι με αυτοκτονία ή από τα πυρά των αστυνομικών. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί εδώ ότι πολλοί από τους νεαρούς αυτούς που φτάνουν σε ένα τέτοιο λουτρό αίματος (συχνά και υπό την επίδραση video games με παρόμοιο περιεχόμενο σκοτωμών), επιλέγουν ως πρώτα θύματα τους αθλητικούς, σωματώδεις συμμαθητές τους και όσες από τις συμμαθήτριές τους αρνήθηκαν να κάνουν σχέση μαζί τους».
«Οι εκπαιδευτικοί να κάνουν λειτούργημα και τα σχολεία να γίνουν λιγότερο βαρετά»
Ο κ. Κουράκης αναφέρεται στις οδούς που πρέπει να βαδίσει η κοινωνία μας ώστε να αντιμετωπίσει τη σχολική βία: «Επειδή η σημασία του ρόλου των γονέων είναι κεφαλαιώδης, η κύρια έμφαση της προσπάθειας για την αποφυγή της σχολικής βίας θα πρέπει να δοθεί στην καλή συνεργασία εκπαιδευτικών και άλλων φορέων με τις ίδιες τις οικογένειες των προβληματικών μαθητών, που συνήθως ανήκουν στις λεγόμενες κοινωνικές ομάδες υψηλού κινδύνου (αλλοδαποί, ενδεείς, διαλυμένες οικογένειες κ.λπ.).
»Επίσης, με αφορμή την προβολή συναφών ντοκιμαντέρ ή κινηματογραφικών ταινιών, θα μπορούσαν να οργανωθούν από το σχολείο συζητήσεις και σεμινάρια για ενημέρωση των γονέων και δασκάλων ή καθηγητών ως προς τον τρόπο επίλυσης των κρίσεων και διενέξεων με το παιδί».
Επίσης, ο κ. Κουράκης επισημαίνει τον σημαίνοντα ρόλο των εκπαιδευτικών, που θα πρέπει να ασκούν το έργο τους ως λειτούργημα, να αναδεικνύουν τις θετικές πλευρές της προσωπικότητας κάθε μαθητή και να μην προβαίνουν σε διακρίσεις και απαξιωτικές κρίσεις για το «πνευματικό επίπεδο» ορισμένων θορυβούντων μαθητών.
Οσον αφορά την τιμωρία των μαθητών που παρεκτρέπονται: «Είναι και αυτή μια έσχατη λύση, όχι όμως απαραίτητα με τη μορφή της αποβολής, αλλά καλύτερα με τη μορφή μιας κοινωφελούς εργασίας».
Τέλος, ο κ. Κουράκης αναφέρεται στον καταλυτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Πολιτεία: «Πρέπει να καταστήσει τη ζωή στα σχολεία λιγότερο βαρετή και τις προσφερόμενες εκεί γνώσεις ουσιαστικότερες και περισσότερο προσανατολισμένες στην αυτενέργεια».
ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΟΥ
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου