Τα Λαμιακά του 1918.

Κώστας Δ. Γαλλής ιστορικός - ερευνητή

Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του Η Ελλάδα ύστερα από τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 φυσικό ήταν να θέλει να περάσει μια μακρά, κατά το δυνατόν, περίοδο ειρήνης. Όμως ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος της δημιούργησε οξύτατο πρόβλημα. Και το πρόβλημα αυτό ήταν ότι εκδηλώθηκαν, στην εξωτερική της πολιτική δύο αντίρροπες τάσεις: Η πρώτη, που την εκπροσωπούσε ο Ελευθ. Βενιζέλος, ήταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο και στο πλευρό της Αντάντ (Αγγλίας, Γαλλίας) με την πεποίθηση ότι η νίκη θα ήταν υπέρ αυτής και με την ελπίδα ότι θα εξασφάλιζε έτσι τα εθνικά δίκαιά της. Η δεύτερη ήταν υπέρ της ουδετερότητας της Ελλάδας την εκπροσωπούσε δε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος. Έτσι οι δύο αντίρροπες αυτές τάσεις δημιούργησαν δύο αντίστοιχες πολιτικές παρατάξεις. Των Βενιζελικών και των αντιβενιζελικών δηλαδή των Βασιλικών. Το πολιτικό κλίμα που δημιουργήθηκε ήταν βαρύ και η Ελλάδα οδηγήθηκε στο Διχασμό που για 20 χρόνια ταλάνισε το Έθνος με κορύφωση την Μικρασιατική καταστροφή. Τον Αύγουστο του 1916 ξέσπασε πολιτικοστρατιωτικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη δηλαδή το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας». Ο Βενιζέλος πήγε κατόπιν αυτού στη Θεσσαλονίκη, με τους συνεργάτες του και στις 26 Σεπτεμβρίου σχημάτισε εκεί προσωρινή Κυβέρνηση. Η «Επιτροπή Εθνικής Αμύνης» και η προσωρινή Κυβέρνηση πίστευαν ότι σοβαροί εθνικοί λόγοι επέβαλαν να συμμετάσχουν το ταχύτερο ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στον πόλεμο κατά της Γερμανίας κ.λ.π. και δη στο μέτωπο της Μακεδονίας. Η ελληνική συμμετοχή στον πόλεμο άρχισε, με πολύ μικρές δυνάμεις, το Σεπτέμβριο 1916. Βαθμιαία αυτές αυξήθηκαν και έφθασαν τελικά τις 11 μεραρχίες. Στη συνέχεια μεσολάβησαν χρονολογικώς τα εξής γεγονότα: Στις 2 Ιουνίου 1917 έγινε άρση του αποκλεισμού που μας είχαν επιβάλει οι Αγγλογάλλοι. Στις 4 Ιουνίου καταρτίσθηκαν δύο κατάλογοι με διάφορα πρόσωπα τα οποία είχαν χαρακτηριστεί ως γερμανόφιλα. Μεταξύ αυτών στον πρώτο κατάλογο συμπεριλαμβάνονταν ο Δ. Γούναρης πρώην Πρωθυπουργός, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Ιων Δραγούμης, ο Κώστας Δ. Γαλλής 206 Σπ. Μερκούρης κ.ά. Αυτοί εκτοπίστηκαν στην Κορσική. Οι του δευτέρου καταλόγου στον οποίο συμπεριλαμβάνονταν οι Στέφανος Σκουλούδης και Σπύρος Λάμπρου πρώην πρωθυπουργοί, έξι πρώην υπουργοί κ.ά. τέθηκαν υπό επιτήρηση. Στις 7 Ιουνίου επέστρεψε στην Αθήνα ο Βενιζέλος. Στις 11 Ιουνίου εκθρονίστηκε και ανεχώρησε για την Ελβετία ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και την επομένη ορκίστηκε βασιλιάς ο γιός του Αλέξανδρος. Στις 13 Ιουνίου διορίσθηκε νέα Κυβέρνηση Βενιζέλου του ενιαίου πλέον κράτους. Πρώτη ενέργεια της νέας Κυβερνήσεως Βενιζέλου ήταν και επισήμως πλέον, η κήρυξη του πολέμου εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων, Γερμανοβουλγάρων κ.λ.π. αν και αυτό είχε γίνει με σχετική πράξη της προσωρινής κυβερνήσεως από τις 10 Νοεμβρίου του 1916. Όμως με την κήρυξη του πολέμου θα έπρεπε η Ελλάδα να θέσει στη διάθεση της Αντάντ το σύνολο του εμψύχου πολεμικού δυναμικού της. Τότε μόνο θα μπορούσε να διεκδικήσει ικανό μερίδιο από τους καρπούς της συμμαχικής νίκης.

Έτσι λοιπόν η Κυβέρνηση κήρυξε γενική επιστράτευση η οποία, για διαφόρους λόγους, πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικές φάσεις κατά περιοχές μέχρι τον Μάιο του 1918. Οι καταγόμενοι από τον νομό Φθιώτιδας (Αξ/κοί, ανθυπασπιστές και οπλίτες) που ακολουθούσαν τις κλάσεις από 1911 μέχρι 1914 έπρεπε να παρουσιαστούν από 2ας μέχρι 5ης Φεβρουαρίου 1918 σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα από 9 Ιανουαρίου 1918. Πώς έγινε το αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας Η Λαμία, από χρόνια, ήταν έδρα του 2ου Πεζικού Συντάγματος το οποίο υπαγόταν στο Α΄ Σώμα Στρατού. Οι άνδρες του Συντάγματος προέρχονταν από τις γειτονικές περιοχές (Ευρυτανία, Δωρίδα, Παρνασσίδα, Λοκρίδα κ.λ.π.). Την 19ην Ιανουαρίου 1918 το Σύνταγμα έκανε από το πρωί μια άσκηση πορείας προς την κατεύθυνση του Δομοκού. Μετά την άσκηση αυτή και νωρίς το απόγευμα δόθηκε στους στρατιώτες άδεια εξόδου μέχρι τις 8 το βράδυ. Οι στρατιώτες ανέβηκαν στην πόλη της Λαμίας και πολλοί απ’ αυτούς διασκέδασαν στις ταβέρνες της όπου φυσικά κατανάλωσαν και ικανή ποσότητα κρασιού. Επιστρέφοντες στους στρατώνες τους, κεφάτοι όπως ήταν, τραγουδούσαν το τραγούδι «του αητού ο γιός» μπήκαν στους θαλάμους τους από όπου πήραν τα όπλα τους με τα φυσίγγια και βγήκαν από τους στρατώνες με κατεύθυνση το κέντρο της Λαμίας ομαδικά και ασύντακτα ενώ τραγουδούσαν το ίδιο τραγούδι καθώς και το ο «Βασιλιάς μας πάλι θα ζώση το σπαθί» και πυροβολούσαν άσκοπα. Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 207 Από τους πυροβολισμούς ίσως, υπέστησαν ζημιές τα ηλεκτροφόρα σύρματα της ηλεκτρικής εταιρείας με αποτέλεσμα η Λαμία να βυθιστεί στο σκοτάδι. Σε κάποιο σημείο της οδού Καρπενησίου βρέθηκε ένας υπολοχαγός, ο Ιωάννης Γεωργαντόπουλος, ο οποίος προσπάθησε να τους πείσει να επιστρέψουν στους θαλάμους τους αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Σε άλλο σημείο, κοντά στο Δικαστικό μέγαρο, βρέθηκε και δεύτερος αξιωματικός, ο υπολοχαγός Μιχ. Λαμπαδιάρης ο οποίος κι αυτός φαίνεται, προσπάθησε να τους νουθετήσει και να επιστρέψουν στους στρατώνες τους αλλά μάταια. Οι στασιαστές διέσχισαν την πλατεία Πάρκου, μετά και την πλατεία Λαού και έφθασαν στην πλατεία Ελευθερίας όπου ήταν τα γραφεία της Διοικήσεως της 11ης Μεραρχίας. Απέναντι αυτών ήταν τα γραφεία της Διοικήσεως Χωροφυλακής. Στην πλατεία αυτή συγκεντρωμένοι όπως ήταν, τραγουδούσαν τα ίδια τραγούδια με συνοδεία της σάλπιγγας του σαλπιγκτή Ν. Πέπα, από το Μαρτίνο και μετά τις 10 μ.μ. έφυγαν με κατεύθυνση προς τα χωριά τους χωρίς να αποπειραθούν να καταλύσουν κάποια αρχή, ή να επιχειρήσουν να κακοποιήσουν συναδέλφους τους αντιθέτων φρονημάτων ή να προβούν σε λεηλασίες και καταστροφές. Αυτά έγιναν σε αδρές γραμμές στη Λαμία το βράδυ της 19ης Ιανουαρίου του 1918. Παρακάτω από το επίσημον ανακοινωθέν της Κυβερνήσεως και από δηλώσεις του Πρωθυπουργού Βενιζέλου και άλλων θα προστεθούν και άλλα στοιχεία. Πώς αντέδρασεν ο Βενιζέλος και η Κυβέρνησή του Μετά την αποχώρηση των στασιαστών ο διοικητής της χωροφυλακής μοίραρχος Τσάκωνας έσπευσε με μοτοσυκλέτα στο σιδηροδρομικό σταθμό Μπράλλου και ανήγγειλε στους εκεί ευρισκομένους Γάλλους τα διατρέξαντα. Οι Γάλλοι ακολούθως με τηλεγραφήματά τους αναφέρθηκαν στον στρατηγό Bordeaux που πριν από 15 μέρες είχε διοριστεί Γενικός Επιθεωρητής του Στρατού (πριν ήταν Αρχηγός της Γαλλικής Αποστολής) και εκείνος στον Πρωθυπουργό. Ο Βενιζέλος καταταράχτηκε εκάλεσε αμέσως στο γραφείο του τον Διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού Λεων. Παρασκευόπουλο και του έδωσε εντολή να κάνει το παν για να επιτύχει η επιστράτευση. Έτσι διατάχτηκε δύναμη από ένα τάγμα Κρητών του στρατού της Εθνικής Αμύνης να πάει στη Λαμία με αποστολή 1ον) την επιβολή της τάξεως 2ον) τη δίωξη και σύλληψη των λιποτακτών και 3ον) τη σύσταση Εκτάκτου Στρατοδικείου προκειμένου να τιμωρηθούν οι πρωταίτιοι παραδειγματικώς με τουφεκισμό. Στις 21 Ιανουαρίου η Κυβέρνηση Βενιζέλου εξέδωσε το παρακάτω επίσημο ανακοινωθέν: Την 9 ½ νυκτερινήν ώραν της προχθές Παρασκευής μέγα μέρος των ανδρών του Πεζικού Συντάγματος Λαμίας και 68 άνδρες εκ της Μοίρας Κώστας Δ. Γαλλής 208 του Πυροβολικού λαβόντες τα όπλα και διαρπάσαντες φυσίγγια εκ των αποθηκών διεσπάρησαν ανά την πόλιν πυροβολούντες και εκφέροντες στασιαστικάς κραυγάς. Ουδείς αξιωματικός μετέσχε του κινήματος. Συνεπεία των ληφθέντων επιτοπίως μέτρων η τάξις αποκατεστάθη εντελώς μεγάλου μέρους των στασιαστών επανελθόντων εις τους στρατώνας και καταθεσάντων τα όπλα πριν ή καταφθάση η στρατιωτική δύναμις, ήτις απεστάλη εξ Αθηνών και Λαρίσης και ήτις καταφθάσασα εις Λαμίαν περί την 4ην μ.μ. της χθες, ετέθη αμέσως εις καταδίωξιν των υπολοίπων στασιαστών ανά τα περίχωρα όπου είχον καταφύγει και όπου ήρχισεν η σύλληψίς των. Διενεργείται δραστηρίως η ανάκρισις. Πιστεύεται δε ότι μέχρι της εσπέρας της σήμερον θα είνε δυνατόν να συνέλθη το Στρατοδικείον προς εκδίκασιν των πρωταιτίων. Η τηλεγραφική συγκοινωνία ήτις είχε κοπή υπό των στασιαστών αποκατεστάθη εντός της χθες, σήμερον δε την πρωίαν ανεχώρησε το τακτικόν επιβατικόν τραίνον εξ Αθηνών δια Λαμίαν – Λιανοκλάδι. Παρά την άμεσον καταστολήν του στασιαστικού κινήματος, η Κυβέρνησις απεφάσισε χθες το εσπέρας εν υπουργικώ συμβουλίω την λήψιν όλων εκείνων των μέτρων, όσα ενδεικνύουν αι περιστάσεις προς ματαίωσιν και εν ανάγκη κατάπνιξιν όλων εκείνων των ενεργειών, αίτινες καταβάλλονται δια να παρεμβληθούν προσκόμματα εις την αρξαμένην επιστράτευσιν και παραδοθή η Ελλάς δεσμία μέχρι τέλους εις τους εχθρούς αυτής. Η επαγρύπνησις της Κυβερνήσεως στηριζομένης εις την μεγάλην πλειοψηφίαν του έθνους εγγυάται ότι πάσα επανάληψις ομοίας εγκληματικής αποπείρας είνε καταδεδικασμένη εις καταστολήν εξ ίσου άμεσον και εξ ίσου τελεσφόρον. Ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος έκανε κι’ αυτός την επομένη μακρές δηλώσεις το κείμενο των οποίων παρατίθεται: Το στασιαστικόν κίνημα της Λαμίας, αποδείξαν ότι ευρισκόμεθα ενώπιον παρεσκευασμένης αντιδράσεως κατά της επιτυχίας της επιστρατεύσεως, επέβαλεν εις την Κυβέρνησιν την λήψιν διαφόρων μέτρων προς ματαίωσιν και εν ανάγκη κατάπνιξιν πάσης αντιδράσεως. »Αλλά τα κυβερνητικά μέτρα δεν ηδύναντο να στραφώσι μόνον εις αναζήτησιν των υλικώς υπευθύνων της στάσεως. Τούτους θα ανεύρη η στρατιωτική δικαιοσύνη και καμμία αμφιβολία δεν υπάρχει ότι αύτη θα επιτελέση το έργον της μετά της απαιτουμένης αυστηρότητος και άνευ αργοπορίας. »Υπάρχουν όμως πλην των υλικώς και αμέσως υπευθύνων, και οι ηθικοί υπεύθυνοι. Υπάρχει δυστυχώς μέρος του παλαιού πολιτικού κόσμου Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 209 της Ελλάδος, το οποίον, και αφού η Ελλάς ολόκληρος από τόσον μηνών ευρίσκεται εις πόλεμον προς την Βουλγαρίαν, έχει τόσον ημβλημένον το ηθικόν και εθνικόν αίσθημα, ώστε να εύχεται εκ του πολέμου τούτου νικήτρια να εξέλθη η Βουλγαρία και ηττημένη η Ελλάς. Και ο πόθος ούτος ο ανόσιος ρυθμίζει πάσαν σκέψιν και πάντα λόγον και πάσαν ενέργειαν αυτού. Κατά του μέρους τούτου του παλαιού πολιτικού κόσμου της Ελλάδος, συμμαχούντος προς τους εξωτερικούς εχθρούς, καθ’ ών διεξάγομεν τον πόλεμον, επιβάλλεται η λήψις όλων των αναγκαίων μέτρων, όπως παύσουν ούτοι να δηλητηριάζουν τον εθνικόν οργανισμόν, επί τη ελπίδι να καταστήσουν αυτόν ανίκανον, όπως εξέλθη θριαμβεύων εκ του πολέμου. »Εν εκ των μέτρων, ων η λήψις επεβάλλετο άμεσος, ήτο ο εκτοπισμός των πολιτικών τούτων προσώπων. Και διότι εφρόνει η Κυβέρνησις ότι το μέτρον τούτο έπρεπε να ληφθεί άνευ τινός αναβολής, δια τούτο προεκάλεσε το Διάταγμα, δι’ ου κηρύσσεται η λήξις της Συνόδου της Βουλής, όπως μη χαθούν τρεις ή τέσσερες ημέραι, όσαι θα απητούντο άλλως, εάν η Σύνοδος της Βουλής διήρκει, δια να ληφθή η αναγκαία άδεια πριν γίνουν αι εκτοπίσεις. »Εννοείται ότι η κήρυξις της λήξεως της Συνόδου της Βουλής κάθε άλλο σημαίνει παρά προσπάθειαν της Κυβερνήσεως να υπεκφύγη τον κυβερνητικόν έλεγχον. Η Βουλή πρόκειται να κληθή αμέσως δια νέου Διατάγματος εις νέαν Σύνοδον, ης η έναρξις δεν θα βραδύνη πέραν των 15 ημερών και ενώπιον της Εθνικής Αντιπροσωπείας θα αναλάβη η Κυβέρνησις ακεραίας τας ευθύνας της. »Αλλά πρέπει να νοηθή καλώς, ότι τα γεγονότα της Λαμίας πείθουν την Κυβέρνησιν, ότι επιβάλλεται μεταβολή ριζική εις την τέως στάσιν αυτής, απέναντι των αντιπάλων της. Έχει καθήκον και είνε αποφασισμένη να σεβασθή πάσαν αντιπολίτευσιν στρεφομένην κατά της εσωτερικής πολιτικής της, ή και κατ’ αυτής της εξωτερικής, εφόσον πρόκειται να επικριθώσι τα μέτρα και αι ενέργειαι αυτής, ως μη άγουσαι τυχόν εις τον επιδιωκόμενον σκοπόν, όστις είναι το να εξέλθη η Ελλάς νικήτρια εκ του πολέμου, και εφόσον πρόκειται να υποστηριχθή ότι άλλη τις Κυβέρνησις δύναται τελεσφορώτερον να διεξαγάγη τον αναληφθέντα αγώνα. »Αλλ’ εφόσον εν τη εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής της, υπέρ της οποίας έχει την συνείδησιν ότι έχει σύμφωνον την μεγάλην πλειοψηφίαν του Έθνους, ευρεθή ενώπιον εσωτερικών αντιδράσεων, δι’ ων επιδιώκεται αφ’ ενός μεν να καταστή ανίκανος η Ελλάς να νικήση, αφ’ ετέρου δε να διευκολυνθή η νίκη των κληρονομικών αυτής εχθρών, επί τη τερατώδει ελπίδι ότι τοιαύτη εθνική της Ελλάδος καταστροφή δύναται να αγάγη εις παλινόρθωσιν του εκπτώτου Βασιλέως, είνε ανάγκη να κηρυχθή ότι η Κυβέρνησις των Φιλελευθέρων είνε αποφασισμένη εφόσον λαμβάνει της εμπιστοσύνης των νομίμων εξουσιών της χώρας, να κατασυντρίψη πάσαν τοιαύτη αντίδρασιν». Την ίδια μέρα ο Διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού Λ. Παρασκευόπουλος εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση: «Κατόπιν εξηκριβωμένων ενεργειών, τεινουσών εις την διάσπασιν της εθνικής ενότητος και την εθνικήν καταστροφήν δια της δημιουργίας εν ταις παρούσαις στιγμαίς στασιαστικών κινημάτων, και προς αποσόβησιν πάσης τοιαύτης εν μέλλοντι ενεργείας, εν συνεχεία των ληφθέντων γενικών μέτρων, συνελήφθησαν και απηλάθησαν κατόπιν διαταγής της Κυβερνήσεως οι Θεόδ. Υψηλάντης, πρώην σταυλάρχης του εκπτώτου. Σπυρίδων Λάμπρος, πρώην πρωθυπουργός. Ευγένιος Ζαλοκώστας, πρώην υπουργός των Εξωτερικών. Γεώργιος Μπαλτατζής, πρώην υπουργός. Νικόλ. Τριανταφυλλάκος, πρώην υπουργός. Παναγιώτης Τσαλδάρης, πρώην υπουργός. Ιωάννης Χατζόπουλος, απόστρατος συνταγματάρχης, πρώην υπουργός. Ιωάννης Ράλλης, υιός του πρώην πρωθυπουργού. Γεώργιος Αναστασόπουλος, δικηγόρος πρώην βουλευτής Αττικής. Επίσης συνελήφθη ο απόστρατος αντιστράτηγος Κ. Κουμουνδούρος δια τους αυτούς λόγους, ο οποίος όμως, κατόπιν επισήμως βεβαιωθείσης ασθενείας, θα παραμείνη κρατούμενος και νοσηλευόμενος εν τη οικία του. Ως και ο Στέφανος Σκουλούδης, όστις, λόγω της προβεβηκυίας ηλικίας του, μένει κρατούμενος εν τη οικία του, επιτραπείσης της επικοινωνίας μεθ’ ωρισμένων προσώπων». Αθήναι τη 22 Ιανουαρίου 1918 Το Α΄ Σώμα Στρατού Λεων. Ι. Παρασκευόπουλος Ο Λ. Παρασκευόπουλος στη συνέχεια επισκέφθηκε τη Λαμία, για μερικές μέρες και σε συγκέντρωση όλης της δυνάμεως της φρουράς μίλησε και απευθυνόμενος πρώτα προς τους αξιωματικούς είτε τα εξής σκληρά λόγια σε αυστηρότατο ύφος: «Θα επεθύμουν κύριοι, πριν έλθω εδώ να μετέβαινον εις το νεκροταφείον και να έχυνα ολίγα δάκρυα επί των τάφων σας, διότι μη δυνηθέντες να προλάβητε την αντιπειθαρχικήν ταύτην πράξιν την προς στάσιν πλησιάζουσαν των στρατιωτών σας, και συναισθανθέντες το μέγεθος του σφάλματός σας και τα ολέθρια αποτελέσματα εις τας παρούσας περιστάσεις, θα είχατε αυτοκτονήσει δια την ανεπάρκειάν σας προς παρεμπόδισιν του κινήματος αυτού. Μη πράξαντες τούτο είσθε ανάξιοι να φέρετε την στολήν Έλληνος αξιωματικού» Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 211 Διέταξε δε τον επικεφαλής αρχαιότερον αξιωματικό να θέσει όλους τους αξιωματικούς σε περιορισμό και να προφυλακίσει μερικούς τα ονόματα των οποίων του εγνώρισε. Αμέσως μετά στρεφόμενος προς τους παρατεταγμένους οπλίτες του Συντάγματος και με επίσης αυστηρότατο ύφος είπε σ’ αυτούς μεταξύ των άλλων: Κυττάξατέ με καλά, έχω την δύναμιν να εφαρμόσω εφ’ υμών τον δεκατισμόν, δηλαδή να πάρω από κάθε λόχον 10% και να τους τουφεκίσω χωρίς εξέτασιν, χωρίς ενέργειαν ανακρίσεως. Την δύναμιν ταύτην την λαμβάνω εκ του υπερτεσαρακονταετούς παρελθόντος μου, κατά το οποίον πάσα μου σκέψις, πάσα μου πράξις υπηρέτησε την Πατρίδα, και πάντοτε εξετέλεσα το καθήκον μου. Δεν είναι, όμως μόνον η ηθική αυτή δύναμις που με κάμνει πανίσχυρον κατά τη στιγμήν ταύτην. Έχω μαζύ μου το δίκαιον και τα συμφέροντα της Πατρίδος, ένα τάγμα Στρατού και πάρα πίσω ένα Σύνταγμα, μίαν Μεραρχίαν, ώστε να δύναμαι να επιβληθώ εις όλους οιοιδήποτε και αν είναι. Αλλ’ όλα αυτά μου είναι περιττά διότι βλέπω εις όλων τα πρόσωπα ζωγραφιμένην την θλίψιν και μετάνοιαν. Είναι σαν να μου λέτε ότι εκάμαμεν ένα ανόητον σφάλμα δια της πράξεώς μας εκείνης και είμεθα έτοιμοι να θυσιάσωμεν την ζωήν μας υπέρ της αγαπητής Πατρίδας. Ο Βενιζέλος τηλεγράφησε στον Παρασκευόπουλο ως εξής: «Σας σφίγγω το χέρι δια τα ωραία λόγια τα οποία απηυθύνατε προς τον εν Λαμία Στρατόν» Τη Λαμία επισκέφθηκε και ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, στις 24 Ιανουαρίου, πηγαίνοντας στο μέτωπο ύστερα από επίμονη παράκληση του Βενιζέλου ο οποίος του το εζήτησε σε επίσκεψή του στα ανάκτορα. Ο προσωπικός φίλος του Αλεξάνδρου Χρ. Ζαλοκώστας περιγράφει το διάλογο Βασιλιά – Βενιζέλου ως εξής: «- Τι τρέχει κ. Πρόεδρε, ρωτά ανήσυχος ο Αλέξανδρος. Επαναστάτησε η Στερεά. Αυτή τη στιγμή χτυπιόμαστε στη Λαμία και στη Χαλκίδα. Εναντίον τίνος επαναστάτησε; Τίνος άλλου; Της πατρίδας. Είναι πολύ ταπεινά τα ελατήρια του κινήματος. Η αντιπολίτευσι φοβάται ότι θα διπλασιάσω την Ελάδα και θέλει να με ρίξη δια της βίας. Είναι σοβαρή η κατάστασι; Αρκετά. Υπάρχει κίνδυνος να επικρατήσουν οι επαναστάτες; Όχι βέβαια. Αλλιώς δεν θα με βλέπατε εδώ. Θα έτρεχα μόνος μου να επιβάλω την τάξι… Παντού επικράτησε ο στρατός. Όσο να ξημερώση θα έχη καταπνιγή το κίνημα. Δεν με ανησυχεί αυτό. Τι σας ανησυχεί, λοιπόν; Κώστας Δ. Γαλλής 212 Ο αντίκτυπος που θα έχη η επανάσταση στο στρατό. Σκοπός της Αντιπολιτεύσεως είναι να διαλύση το στρατό, να αντιδράση στην επιστράτευσι. Καταλαβαίνετε τώρα, Μεγαλειότατε, το μέγεθος του εγκλήματος. Οι αντίπαλοί μου ζουν με πάθος, το προσωπικό πάθος που τους τυφλώνει. Δε λογαριάζουν τι θα απογίνη η Ελλάς αν διαλυθή ο στρατός… Έχετε αποδείξεις ότι το κίνημα το γνώριζε η Αντιπολίτευση; Έχω και θα τιμωρήσω παραδειγματικά όχι μόνο τους στασιαστές, αλλά και τους ηθικούς αυτουργούς… Τι ζητάτε από εμένα; Είναι ανάγκη να σώσουμε τον τόπο. Είναι ανάγκη να με βοηθήσετε, Μεγαλειότατε. Σε τι; Τι ζητάτε από εμένα; Πρώτον να εγκρίνετε τα ριζικά μέτρα που θα λάβω, όπως τη λογοκρισία, την αναβολή των εργασιών της Βουλής, τουφεκισμό των πρωταιτίων. Δεύτερον να πάτε μόνος σας στις επαρχίες και στο μέτωπο να συγκρατήσετε το μίσος. Σεις έχετε επιρροή στη μερίδα του λαού που με εχθρεύεται. Πείσατέ τους να πειθαρχήσουν τουλάχιστον στο να τελειώση ο πόλεμος. Φαντάζεσθε ότι θα με υπακούσουν; Ναι, είσθε ο γυιός του Κωνσταντίνου τους». Και συνεχίζει πιο κάτω ο Ζαλοκώστας δίνοντας το λόγο στο Βενιζέλο: «Η Κυβέρνησή μου, λέει, πολεμά δίπλα σε μεγάλους συμμάχους για ιερούς σκοπούς. Όποιος της φέρει εμπόδια κάνει προδοσία. Είναι νεκροθάφτες της Ελλάδος εκείνοι που θα με αναγκάσουν να μάχωμαι εναντίον δύο πυρών των εξωτερικών εχθρών και των εσωτερικών αντιστάσεων. Μα θα τους νικήσω όλους. Και προσθέτει ο Ζαλοκώστας: «…Είναι αποφασισμένος να σπάση απόψε κάθε δεσμό με τον Αλέξανδρο, αν του αντισταθή. Έχω την απαίτησι, Μεγαλειότατε, να μου απαντήσετε αν είστε μαζί μου, ή με τους επαναστατημένους βασιλικούς. Συμφωνώ μαζί σας ότι τον πόλεμο, αφού τον αρχίσαμε, πρέπει να τον συνεχίσουμε με όλα τα μέσα. Είμαι διατεθειμένος να βοηθήσω την προσπάθειά σας. Θα πάω στο μέτωπο και τις επαρχίες. Ο Αλέξανδρος στη Λαμία αφού επιθεώρησε το 2ο Σύνταγμα κ.λ.π. απηύθυνε προς τους αξιωματικούς και τους οπλίτες την ακόλουθη προσφώνηση: «Αξιωματικοί και οπλίται, Είμαι βαθύτατα τεθλιμμένος από το τελευταίον στασιαστικόν κίνημα, το οποίον υπήρξεν απολύτως ολέθριον και εις το οποίον φαίνεται ότι δυστυχώς έλαβον μέρος και τινες αξιωματικοί. Συνιστώ εις πάντας υμάς να αφοσιωθήτε εις το παρόν καθεστώς το οποίον έχετε υποχρέωσιν ν’ αναγνωρίσετε δεδομένου ότι Εγώ ο Βασιλεύς σας και αρχηγός του Στρα- Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 213 τού το έχω αναγνωρίσει. Η Ελλάς, η Πατρίς σας, οφείλει να εκτελέση το καθήκον της και να βοηθήση τας Προστάτιδας Δυνάμεις εν τω μεγάλω αγωνί των και να πολεμήση μετ’ αυτών δια τον μέγαν τελικόν σκοπόν. Προδότης δεν είνε μόνον εκείνος ο οποίος παρεμβάλλει προσκόμματα εις τον αγώνα αυτών, αλλά προδότης είνε επίσης και όστις απλώς συλλαμβάνει την ιδέαν να στασιάση. Οφείλετε πάντες να υποταχθήτε εις τα διαταγάς της Κυβερνήσεως, ήτις απολαύει της απολύτου Μου εμπιστοσύνης. Ζήτω το Έθνος» Τη Βασιλική προσφώνηση εκάλυψαν ζητωκραυγές των στρατευμάτων και του συγκεντρωμένου πλήθους. Τη Λαμία επισκέφθηκε και ο Γενικός Επιθεωρητής του στρατού Γάλλος στρατηγός Μπορντώ ο οποίος επιθεώρησε το 2ο σύνταγμα και την ορειβατική μοίρα και μίλησε προς τους αξιωματικούς στους οποίους είπε, μεταξύ άλλων, ότι πρέπει να ντρέπονται όταν μπαίνουν στη Λαμία και ατενίζουν το άγαλμα του Αθανασίου Διάκου. Επίσης και ο Ιωάννης Τσιριμώκος, τότε Υπουργός της Δικαιοσύνης, πήγε στη Λαμία και μίλησε προς τους συμπολίτες του με σκληρές εκφράσεις για τους στασιαστές και τους ηθικούς αυτουργούς. Είπε μεταξύ πολλών άλλων ο Τσιριμώκος: Είμαι συντετριμμένος εκ του αίσχους το οποίον προ τινων ημερών διεπράχθη εις τη πόλιν μας και του οποίου αι απαίσιοι συνέπειαι εξεδηλώθησαν εις Θήβας κατά τρόπον έτι οδυνηρότατον. Άφρονες ή απάτριδες ήσαν οι επιχειρήσαντες να ατιμάσουν την πατρίδα, να ρίψωσιν αυτήν εις τον αλληλοσπαραγμόν και να την κατασήσωσιν ανίκανον να αμυνθή κατά των εξωτερικών εχθρών. Απάτριδες δούλοι, όργανα των εχθρών μας και των συμμάχων των διευθύνουσιν αναντιρρήτως τους μισθωτούς δούλους, οι οποίοι επεχείρησαν να παρασύρωσιν εις άτιμον εκδήλωσιν, αντιπατριωτικήν, την στρατευθείσαν νεότητα του διαμερίσματος τούτου προς εκπλήρωσιν του υψίστου προς την πατρίδα καθήκοντος. …… Η Κυβέρνησις των Φιλελευθέρων ακολουθούσα τας αρχάς της έτεινε την χείρα προς πάντας χάριν της σωτηρίας της πατρίδος. Συνεχώρησεν και εκάλυψεν τα πάντα δια του πέπλου της λήθης μη φανταζομένη ποτέ ότι εναντίον της πατρίδος ήθελεν αποτολμηθή παρόμοιον του προχθεσινού έγκλημα.……………………… Ουδέποτε επίστευεν ότι θα υπήρχον Έλληνες Βούλγαροι, οι οποίοι θα εστερούντο του στοιχειώδους πατριωτισμού, μη λησμονούντες τα μίση των, τα πάθη των, τας διαιρέσεις των, θα έφθανον να εγείρωσι την χείρα εναντίον της ιδίας αυτών πατρίδος. Ο Γεώργιος Πλατής πολιτικός κι αυτός της Φθιώτιδας δεν ήταν ακριβής όταν στο βιβλίο του «ΛΑΜΙΑ» έγραφε ότι… «Η εν τη Κυβερνήσει παρουσία τότε του βουλευτού Φθιώτιδος και υπουργού Δικαιοσύνης Κώστας Δ. Γαλλής 214 αειμνήστου Ι. Τσιριμώκου ως και του αειμνήστου Ν. Ξηρού βουλευτού Φθιώτιδος, δεν κατέστησαν δυνατήν την ματαίωσιν της εκτελέσεως». Άλλη ενέργεια της Κυβερνήσεως των Φιλελευθέρων ήταν και η εκτόπιση αρκετών αντιβενιζελικών έγκριτων πολιτών της Λαμίας, Στυλίδας, Δομοκού κ.λ.π. όπως από τη Λαμία οι Ν. Βελέντζας, Αθαν. Γραμματίκας δικηγόροι, Σταύρος Χαραλαμπόπουλος επιχειρηματίας, Καρακαντάς κτηματίας, Γιαννούκος έμπορος, Χρηστάκης και Ι. Χονδρόπουλος υποδηματοποιοί, Γ. Παγουρτζής, Χρ. Γαλάνης, Αθαν. Κασβίκης κ.λ.π. Από το Δομοκό οι Φώτιος Γουλής έμπορος, Αριστ. Γρηγορίου γιατρός, Ντούλας Γαλάνης και Κ. Καρατζάς φαρμακοποιός. Από την Ομβριακή οι Αντώνιος Παπαποστόλου και Δημ. Δούμας, από Αταλάντη Σταύρος Βελλόπουλος. Αυτοί, θύματα των πολιτικών φρονημάτων τους, υποβάλλονταν σε καταναγκαστικά έργα (σπάσιμο σκύρρων κ.λ.π.). Οι δίκες των στασιαστών στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Λαμίας Εκτός απ την ανταρσία της Λαμίας είχαμε στη συνέχεια, εκείνες τις μέρες και άλλη στάση στην ανατολική Λοκρίδα. Με συμμετοχή λίγων στρατιωτών του 2ου Συντάγματος που δεν επέστρεψαν στους στρατώνες αλλά έφυγαν για τα χωριά τους, ένας αριθμός πολιτών, μερικών εκατοντάδων, άλλων ενόπλων και άλλων όχι από τα χωριά Μαρτίνο και Παύλο, με επικεφαλής και σαλπιγκτές βάδιζαν κατά της Αταλάντης. Τη στάση αυτή κατέστειλε δύναμη ενός λόχου του στρατού της Αμύνης υπό τον λοχαγό Π. Καλομενόπουλο. Και οι υπαίτιοι αυτής της στάσης δικάστηκαν στο στρατοδικείο της Λαμίας. Το στρατοδικείο συστήθηκε στις 22 Ιανουαρίου και το ίδιο βράδυ άρχισε η πρώτη δίκη με κατηγορουμένους τους λοχίες Νικ. Αρχανιώτη από τη Σπερχειάδα, Γεώργ. Γιαννακόπουλο από την Ελάτεια Λοκρίδας και Στέργιο Ξηρομερίτη από την Αμφίκλεια και τους στρατιώτες Ευάγ. Βέλλιο και Γ. Διμαρόπουλο. Σύμφωνα με την απόφαση του στρατοδικείου που εκδόθηκε το απόγευμα της 23ης Ιανουαρίου καταδικάστηκαν εις θάνατον οι λοχίες Ν. Αρχανιώτης και Γ. Γιαννακόπουλος και όπως ανακοίνωσε το Υπουργείο Στρατιωτικών, «αποδειχθείσης της ενοχής αυτών, ως ανηκόντων εις τους αρχηγούς της στάσεως». Οι υπόλοιποι τρεις αθωώθηκαν. Η εκτέλεση της αποφάσεως αναβλήθηκε κατά μία μέρα λόγω της παρουσίας του Βασιλιά στη Λαμία. Αυτή έγινε στις 25 Ιανουαρίου στη θέση Ταράτσα με εκτελεστές άνδρες της διμοιρίας των δύο καταδίκων. Ο Νικ. Αρχανιώτης απευθυνόμενος στους συναδέλφους του εκτελεστές τους είπε δείχνοντας το μέρος της καρδιάς του: «Εδώ να με χτυπήσετε, βρε παιδιά. Με σκοτώνουνε γιατί αγάπησα τον γενναίον και ένδοξον Βασιλέα μας…» Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 215 Στη δευτέρα δίκη κατηγορούμενος ήταν ο υπολοχαγός Μιχ. Λαμπαδιάρης ο οποίος καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους και καθαίρεση από του βαθμού του και τούτο γιατί το Δικαστήριο πείστηκε ότι ο κατηγορούμενος επέδειξε μόνον αμέλειαν στην εκτέλεση του καθήκοντός του για πρόληψη του κινήματος. Η καθαίρεση έγινε στις 31 Ιανουαρίου. Η τρίτη δίκη άρχισε στις 30 Ιανουαρίου. Κατηγορούμενοι ο επιλοχίας Γεώργιος Παρασκεβιώτης από τον Άγιο Κωνσταντίνο Λοκρίδας και ο δεκανέας Γεώργιος Παπαδογιώργος από τη Λαμία. Η κατηγορία τους ήταν «επί συνεργεία εις στάσιν και διαρπαγή ειδών του Δημοσίου». Και στους δύο το στρατοδικείο επέβαλε την ποινή του θανάτου. Η εκτέλεσή τους έγινε την 1η Φεβρουαρίου. Μετά την τρίτη δίκη επρόκειτο να γίνουν άλλες δύο οι οποίες όμως συγχωνεύθηκαν ύστερα από πρόταση του Βασιλικού Επιτρόπου. Στη δίκη αυτή κατηγορούμενοι ήταν πολλοί Λοκροί πολίτες αλλά και στρατιώτες στασιαστές του Μαρτίνου και μεταξύ αυτών και οι δεκανέας Νέστορας Θεοδώρου, ο σαλπιγκτής Ν. Πέπας και ο στρατευόμενος Αθ. Καβάλας. Η απόφαση εκδόθηκε το βράδυ της 6ης Φεβρουαρίου. Με αυτή επιβλήθηκε η ποινή του θανάτου στους τρεις παραπάνω (Θεοδώρου, Πέπα και Καβάλλα), σε ισόβια δεσμά σε δύο πολίτες, σε 8ετή ειρκτή σε δύο πολίτες, σε εξαετή ειρκτή σε 5 πολίτες, σε τριετή φυλάκιση σε εννέα πολίτες. Σε 3ετή επίσης φυλάκιση σε όλους τους στρατιώτες με αναστολή της ποινής μέχρι της λήξεως της επιστρατεύσεως. Οι υπόλοιποι 16 πολίτες αθωώθηκαν. Την επομένη, δηλαδή στις 7 Φεβρουαρίου, εκτελέστηκαν οι τρεις καταδικασθέντες εις θάνατον. Την ίδια περίοδο έγιναν κινήματα στρατιωτικών και πολιτών στη Θήβα, Δαύλεια κ.λ.π. ερυτέρας εκτάσεως με θύματα και πολλές εκτελέσεις ύστερα από αποφάσεις του εκτάκτου στρατοδικείου της Θήβας. Όμως αυτά είναι εκτός του δικού μου θέματος. Άλλες πληροφορίες, κρίσεις και επικρίσεις για το κίνημα, τις καταδίκες και τις εκτελέσεις Ο αείμνηστος Κώστας Αρχανιώτης, αδελφός του εκτελεσθέντος Νικολάου Αρχανιώτη, δικηγόρος Αθηνών και αργότερα συμβολαιογράφος στη Λαμία, από τους εκλεκτούς Φθιώτες, ερεύνησε, από προσωπικό ενδιαφέρον, σε βάθος, το θέμα του κινήματος της Λαμίας και της καταδίκης του αδελφού του και σε συζήτηση που είχαμε, πριν από πολλά χρόνια, υποστήριξε ότι ο αδελφός του όχι μόνο δεν ήταν από τους πρωταιτίους του κινήματος αλλά ούτε καν πήρε μέρος σ’ αυτό. Μάλιστα την κρίσιμη ώρα διασκέδαζε με άλλους πολίτες σε ταβέρνα της Λαμίας και έφυγε από τη διασκέδασή του λόγω της διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος. Στη συνέχεια συναντήθηκε με 2-3 αξιωματικούς από τους οποίοπήρε και εκτέλεσε διάφορες εντολές όπως να συνοδεύσει τη σύζυγο του αξιωματικού Μάρκου σε ασφαλές μέρος κ.λ.π. Υποστήριξε, ακόμα ο Κ. Αρχανιώτηςότι η απόφαση για την καταδίκη του αδελφού του ήταν απόφαση σκοπιμότητας για εκφοβισμό των στρατευσίμων της περιοχής της Δυτικής Φθιώτιδας προκειμένου να επιτύχει και στην περιοχή εκείνη η επιστράτευση δεδομένου ότι ο Αρχανιώτης κατάγονταν από την περιφέρεια της Σπερχειάδας και επί πλέον ήταν φανατικός βασιλικός καθώς και η οικογένειά του. Σε ενημερωτική επιστολή φίλου των εξορίστων αντιβενιζελικών στην Κορσική αναφέρθηκαν και τα παρακάτω: ……………………………………………………………………………… Πολλοί εκ των απειθησάντων στρατιωτών επανήλθον και εκ της γενομένης ανταρσίας ουδείς Βενιζελικός έπαθε ή οπωσδήποτε εκακοποιήθη. Αλλ’ η Κυβέρνησις εδίψα αίμα και το αίμα αυτό έχυσε δια της μεθόδου των εκτάκτων στρατοδικείων. Την 24 Ιανουαρίου η Κυβέρνησις συνέστησεν εν Λαμία έκτακτον στρατοδικείον υπό πρόεδρον αξιωματικόν τινα της αμύνης, του οποίου το όνομα ενθύμιζε την παλαίμαχον τραγικόν ηθοποιόν της Ζακύνθου Δ. Ταδουλάμην, συνεκροτείτο δε το στρατοδικείον κατά τοιούτον τρόπον, ώστε προς την γνώμην του προέδρου ουδέν των μελών του δύναται να έχη αντίρρησιν. Το στρατοδικείον τούτο φαίνεται, ότι είχε την εντολήν να τρομοκρατήση δι’ αθρόων τουφεκισμών, διότι τους δύο πρώτους δυστυχείς αξιωματικούς Αρχανιώτην και Γιαννακόπουλον, τους οποίους εφόνευσαν αγρίως, τους εφόνευσαν όχι ως στασιαστάς, αλλά διότι δεν προέλαβον την στάσιν και διότι δεν αντετάχθησαν κατά των στασιασάντων στρατιωτών. Ο εις εξ αυτών μάλιστα, ο Νικ. Αρχανιώτης, εντελώς αθώος πάσης ανταρσίας, κατεδικάσθη να δολοφονηθή, διότι ήτο βασιλόφρων, και διότι εις το δωμάτιόν του ευρέθησαν εικόνες του Βασιλέως Κωνσταντίνου και ποιήματα αφιερωμένα εις αυτόν. Εις την Λαμίαν είχε φροντίση η Κυβέρνησις και έστειλε αμέσως Κρήτας και Χωροφύλακας και στρατιώτας. ……………………………………………………………………………… Αλλά και ο τρόπος του τουφεκισμού αυτών είνε θηριώδης. Ο Νικόλαος Αρχανιώτης και ο Γεώργιος Γιαννακόπουλος ήσαν τα δύο πρώτα φανερά θύματα του Βενιζέλου, δια της οδού του εκτάκτου στρατοδικείου. Δια τον τουφεκισμόν των δύο πρώτων θυμάτων διέταξαν άνδρας της διμοιρίας των δύο καταδίκων υπαξιωματικών και τους υπέβαλαν εις το μαρτύριον αυτό να φονεύσουν τους αγαπημένους των υπαξιωματικούς Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του 217 δια να μη απειθήσουν δε οι δυστυχείς στρατιώται, έταξαν όπισθεν των διπλασίους Κρήτας στρατιώτας με πλήρη τον οπλισμόν, ετοίμους κατ’ αυτών. Τοιουτοτρόπως τους ηνάγκασαν να γίνουν φονείς των ιδίων φίλων και συστρατιωτών. Αμφότεροι οι αδίκως φονευόμενοι υπαξιωματικοί αντιμετώπισαν μετά θαυμαστής ψυχραιμίας και γενναιότητος τον θάνατον. ……………………………………………… Το 1921 ο Ταξιάρχης Αρχανιώτης πατέρας του τουφεκισθέντος Νικολάου ο οποίος τότε είχε άλλους τρεις γιούς στο στρατό με αναφορά του προς την Συνέλευση ζητούσε να επεκταθεί το ευεργέτημα του νόμου 425 ώστε να μεταφερθούν τα τρία παιδιά του στην β΄ σειρά εφεδρείας. Με αφορμή αυτή την αναφορά έγινε ευρεία συζήτηση στη Συνέλευση στις 9/4/1921 μεταξύ των πληρεξουσίων Δ. Χατζίσκου, Ι. Κούσουλα, Ι. Παπαλουκά, Αθ. Ευταξία, Α. Παπαθανασίου, Ν. Κρίτσα κ.ά. Οι πληρεξούσιοι μεταξύ των άλλων είπαν: Α. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ… ο τουφεκισμός εγένετο δια λόγους απλώς σκοπιμότητος χωρίς να υπάρξη ουδεμία απόδειξις…………………… Δεν υπήρχεν ο τυφεκισθείς Αρχανιώτης ούτε καν εις τον στρατόν μας, εδόθη από εδώ η διαταγή να τους τουφεκίσουν μόνον και μόνον δια να τρομοκρατήσουν τον κόσμον. Οφείλω να σας είπω ότι ο τυφεκισθείς κατά την εσπέραν, καθ’ ήν εγένετο το παιδαριώδες εκείνο κίνημα, εξετέλει επιθεώρησιν και ευρίσκετο εντός της πόλεως, μετά δε την επιθεώρησιν εκοιμήθη εις τον στρατώνα εκείνον, ο οποίος δεν είχε μετάσχει του κινήματος και ενώ υπήρχον αυταί αι αποδείξεις, ενώ έσπευσε να ειδοποιήση την οικογένειαν του Συνταγματάρχου δια να μη κακοποιηθεί από τους στρατιώτας εν τούτοις ετυφεκίσθη ως αρχηγός και οδηγός, διότι κατά την κειμένην νομοθεσίαν ούτως έπρεπε να γείνη. Ο δ’ έτερος τυφεκισθείς Γιαννακόπουλος την εσπέραν εκείνην εκοιμάτο εντός της πόλεως και όταν έγινε το κίνημα ειδοποιήθη και εφύλαξε τον Μέραρχον την εσπέραν εκείνην, και όμως ετυφεκίσθη και εκείνος ως αρχηγός και οδηγός μόνον και μόνον διότι είχεν αντιβενιζελικά φρονήματα. Ι. ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ …………… Δια το κίνημα τούτο δεν κατηγορήθησαν οι στρατιώται, οι οποίοι διέπραξαν αδικήματα αλλ’ οι πολιτευόμενοι του νομού, οι ανήκοντες εις το κόμμα των Φιλελευθέρων ώρισαν τας κεφαλάς, αι οποίαι θα επίπτον από εκάστην επαρχίαν, αι κεφαλαί δε αύται εξελέγησαν από τους μάλλον αθωοτέρους, οι οποίοι όμως ήσαν προσωπικοί εχθροί του τότε υπουργού της Δικαιοσύνης κ. Τσιριμώκου. Και αι κεφαλαί έπεσαν, κατεδικάσθησαν τα παιδιά αυτά εις θάνατον και παριστάμεθα ως μάρτυρες εις τα στρατοδικεία, τα οποία τους κατεδίκαζον χωρίς τίποτε να αποδεικνύηται και ετυφεκίσθησαν εις την Ταράτσαν ενώπιον όλου του κόσμου. Πρώτος φεκίσθη ο Αρχανιώτης, ένας πανύψηλος νέος άριστος, ο οποίος ως επιλοχίας είχεν επιδείξει τα ανδρικά του αισθήματα κατά τους πολέμους του 1912 και 1913 και ο οποίος ουδέν άλλο έπραξε παρά ότι ήτο προσωπικός εχθρός του Τσιριμώκου, καταγόμενος εκ της ιδιαιτέρας αυτού επαρχίας. Έτερος τυφεκικσθείς είναι ο Παπαδογιώργος εχθρός και αυτός του Τσιριμώκου, κατά την δίκην του οποίου ήμην παρών και δεν απεδείχθη τίποτε εκ της διαδικασίας, ούτε δι’ αυτόν ούτε δια τον επίσης καταδικασθέντα Γιαννακόπουλον. Τοιαύται ήσαν αι καταδικαστικαί αποφάσεις και δια τους άλλους. ………… Αν τα άλλα στρατοδικεία κατεδίκασαν αυστηρώς, το της Λαμίας δύναμαι να βεβαιώσω εξ ιδίας αντιλήψεως ότι κατεδίκασεν τελείως αδίκως και εν γνώσει μάλιστα της αθωότητος των καταδικαζομένων. Αναφέρω μάλιστα ότι ο αρχηγός κινήματος δεν κατεδικάσθη εις θάνατον, διότι επλήρωσε 20.000 δρχ. δεν ειξεύρω που, και ο άνθρωπος αυτός ζητεί μετά την πρώτην Νοεμβρίου να καταγγείλη εκείνους, οι οποίοι του επήραν τας 20.000 δραχμάς. Ο αρχηγός δεν κατεδικάσθη εις θάνατον και κατεδικάσθησαν οι στρατιώται του κινήματος. Τοιαύται ήσαν αι αποφάσεις του Στρατοδικείου. Βεβαίως όλοι αδίκως κατεδικάσθησαν, αλλ’ εις την Λαμίαν κατεδικάσθησαν κατά τρόπον τρομακτικόν.…………… Ι. ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ Ο Αρχανιώτης αυτός, ο πατήρ ενός των τουφεκισθέντων κατ’ αυτόν τον τρόπον, έχει τρία παιδιά τώρα εις τον στρατόν, το ένα της κλάσεως 1916, το άλλο του 1918 και το άλλο του 1920. Και τι ζητεί παρ’ ημών; Ζητεί το ευεργέτημα, το οποίον παρέχει ο νόμος εις εκείνους, οι οποίοι έχουσιν αδελφόν φονευθέντα εν πολέμω ή εκ μολυσματικών νόσων, εν από τα παιδιά αυτού να τεθή εις τη δευτέραν σειράν εφεδρείας, αφ’ ου τόσον αδίκως εφονεύθη το άλλο.……………… Α. ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Κύριε Πρόεδρε, τα όργια, τα οποία εγένοντο εις τον νομόν Φθιώτιδος και ιδιαιτέρως εις την επαρχίαν Λαμίας είναι απερίγραπτα. Ουδαμού αλλαχού της Ελλάδος έλαβον χώραν τοιαύτα όργια. Είχομεν ου μόνον τυφεκισμούς, αλλά και εμπρησμούς αναμιμνήσκοντας τα όργια του Αλή Πασά, όλοι δε οι παθόντες μά την αναμένουσι μέχρι της στιγμής οιανδήποτε αποζημίωσιν εκ μέρους της πολιτείας, και όλοι αυτοί, κύριοι, είναι εκείνοι προς τους οποίους προσεφέρθη η πρώην Κυβέρνησις να τους αφήση ελευθέρους υπό τον όρον να μεταβάλωσιν τα πολιτικά αυτών φρονήματα και απέκρουσαν μετά γενναιότητος τούτο, αποδεχόμενον μόνον παρά της Κυβερνήσεως εκείνης, η οποία θα ανετεπροσώπευε τα πολιτικά αυτών φρονήματα ικανοποίησιν. Και όμως μέχρι της σήμερον δεν κατωρθώθη εις τους δυστυχείς αυτούς να δοθή καμμία αποζημίωσις. Ο παριστάμενος κ. Γιάννης Γαλανός μάς είπε, πριν από λίγο, εδώ ότι η μητέρα του είδε από κάποια απόσταση τις εκτελέσεις των καταδικασθέντων