ΤΑ ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΛΗ ΠΑΣΑ ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΣΕ ΒΕΛΕΣΙΩΤΕΣ ΛΕΥΚΑ ΑΓΟΡΙΑΝΗ
ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
Διαβάζουμε σχετικά σε εργασία του Ιωάννη Γιαννόπουλου σχετικά με τα τσιφλίκια του Αλή Πασά στην περιοχή μας και μια γενική εικόνα ως προς την απόκτηση τους.
" Ό επί Σουλεϊμάν του Α' μέγας βεζίρης Ρουστέμ πασάς δια να αύξηση τας προσόδους του σουλτανικού θησαυροφυλακίου εχρησιμοποίησεν ευρέως την κατ' άποκοπήν κατόπιν πλειστηριασμού εκμίσθωσιν της δεκάτης των προϊόντων των σουλτανικών γαιών.
Ή τοιαύτη δι' εν έτος έκμίσθωσις ώνομάζετο μουκατάς (muqâta'a). Νέοι προς εκμίσθωσιν μουκατάδες προέκυψαν ένεκα της παρακμής από του 17 αιώνος του τιμαριωτικού συστήματος. Aι πρόσοδοι πολλών άλλοτε τιμαριωτικών γαιών διωχετεύοντο πλέον και αύται εις το σουλτανικόν θησαυροφυλάκιον. από δέ του τέλους του 17 αιώνος καθιερώθη και το σύστημα των μαλικιανέδων (mâlikâne), ήτοι της εκμισθώσεως κατόπιν πλειστηριασμού εις τον πλειοδοτούντα ισοβίως του δικαιώματος να είσπράττη την δεκάτην σουλτανικών ή άλλοτε τιμαριωτικών γαιών.
Ο ισόβιος μισθωτής του μαλικιανέ ωνομάζετο μαλικιανέ σαϊπής (mâlikâne sâhibi)5 . Καίτοι όμως ο κρατικός προύπολογισμός είχεν ανάγκην των έκ των δημοσίων γαιών προσόδων, κατά την περίοδον της παρακμής αύται εμειώθησαν. Ενώ το 1527/8 51% των γαιών είναι σουλτανικαί, 37% χάσια και τιμάρια και μόλις 12% τα βακούφια και αι ιδιωτικαί γαίαι, από της δευτέρας περιόδου όμως της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Α' (μετά το 1540) τα ποσοστά ήρχισαν διαφοροποιούμενα.
Μολονότι δεν διαθέτομεν ακριβή στοιχεία δια τους επόμενους αιώνας, γνωρίζομεν έν τούτοις, ότι κατ' αυτούς μεγάλως ηύξήθησαν αϊ βακουφικαί και ίδιωτικαί γαίαι εις βάρος των δημοσίων, ήτοι σουλτανικών και τιμαρίων. Ό προμνημονευθείς μέγας βεζίρης Ρουστέμ πασάς πολλάς προσωπικός του γαίας μετέτρεψεν εις βακούφια. εις το εξής οι σουλτάνοι πολλάς ιδίας αυτών γαίας, έν αντιθέσει προς τους πρώτους σουλτάνους, οι όποιοι ώριζον να περιέρχωνται μετά τον θάνατον των εις το δημόσιον, μετέτρεπον εις βακούφια με συνέπειαν την μείωσιν των κρατικών εσόδων '.
Κατά την μακράν περίοδον της παρακμής συν τω χρόνω και περισσότερον αι ιδιωτικαί γαίαι ηυξήθησαν εις βάρος των δημοσίων και δή των εξ αυτών τιμαριωτικών. Αί ίδιωτικαί γαίαι η πλήρους κυριότητος η κληρονομικαί η μούλκια (mülk) διεκρίνοντο εις δύο βασικάς κατηγορίας : α) Τας δεκατιζομένας (arz-i ugrïye)· ούτως ώνομάζοντο αι παραχωρούμεναι υπό του σουλτάνου γαίαι κατά την κατάκτησιν χώρας τινός ή και μετέπειτα εις μουσουλμάνους πολεμιστάς και ευνοουμένους αύτου ή αί έπικυρούμεναι εις εξισλαμιζομένους.
Μόνη ύποχρέωσις των κυρίων των γαιών τούτων ήτο ή καταβολή της δεκάτης ( c üsr ή 'üsür), ήτοι του εγγείου φόρου 10% επί του ακαθαρίστου εισοδήματος των προϊόντων της γής, και β) τάς φορολογουμένας (arz - i harâgïye), ήτοι γαίας επικυρουμένας υπό του σουλτάνου εις άνευ αντιστάσεως ή συνεπεία συνθηκολογήσεως ύποτασσομένους χριστιανούς. οι κύριοι γαιών της κατηγορίας ταύτης κατέβαλλον μεγαλύτερους φόρους ή της προηγουμένης
Αι ιδιωτικαί γαίαι ήσαν τελεία και απεριόριστος ιδιοκτησία των κυρίων των δυναμένων να πωλήσουν, δωρήσουν, κληρονομήσουν και αφιερώσουν αυτάς άνευ τινός περιορισμού. Αι παραχωρούμενοι υπό του κατακτητού εις ιδιώτας ωνομάζοντο και τσιφλίκια (ëiftlik).
Τα τσιφλίκια ταύτα ήσαν νόμιμα και — με την εξαίρεσιν περιοχών με πυκνόν μουσουλμανικόν πληθυσμόν — ελάχιστα. Κατά τους αιώνας όμως της παρακμής εδημιουργήθησαν νέα πολυάριθμα τσιφλίκια εις βάρος τιμαριωτικών γαιών ένεκα εκφυλισμού της τιμαριωτικής τάξεως'
Ο ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ ΚΑΙ Ο ΔΕΥΕΡΟΤΟΚΟΣ ΓΙΟΣ ΒΕΛΗΣ
Τα τσιφλίκια του Αλή πασά και των υιών του, τα αποκτηθέντα δια των ανωτέρω εκτεθεισών μεθόδων, ως συνάγεται εκ του σημειώματος του λογίου Χ. Φιλητά, το όποιον εδημοσίευσεν ο Αραβαντινός,13 ανήρχοντο εις 935 .
Εις τούτο όμως αναφέρονται μόνον τα ονόματα των τσιφλικιών, χωρίς να προσδιορίζονται ούτε ή εκτασις αυτών, ούτε τα εξ αυτών εισοδήματα. Επίσης τα τσιφλίκια ταύτα αποδίδονται γενικώς και αορίστως εις τον Αλή πασαν και τους υιούς του.
Η λεπτομερής εκθεσις ουχί βεβαίως πάντων των τσιφλικιών του οίκου του Αλή, άλλ' όσων εξ αυτών ήτο κύριος ό δευτερότοκος υιός του Βελή πασάς, υπάρχει εις κατάστιχον άχρονολόγητον, άνέκδοτον μέχρι τούδε, του Αρχείου Αλή πάσα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης Αθηνών, (φάκελος 23, εγγραφον 79/37/320). Τούτο αποτελείται από 6 φύλλα χάρτου συνερραμμένα διαστάσεων 32, 7 Χ 22,6, εκ των οποίων το 1ον, 5ον και 6ον άγραφα, το δε 2ον, 3ον και 4ον ( r+ V) γεγραμμένα
Εις τούτο, εκτός του τοπωνυμίου εξ ού λαμβάνει το όνομα το τσιφλίκιον, καταγράφονται ο αριθμός των ζευγαριών εξ ών αποτελείται έκαστον τσιφλίκιον, το εις γρόσια εϊσπραττόμενον «.«εις μίαν...ευτυχισμένην χρονιάν» ποσόν, ως και άλλοι εκ μαλικιανέδων κλπ. πρόσοδοι του Βελή πασά. Συνολικώς τα εν τω καταστίχφ τσιφλίκια τούτου είναι 147 αποφέροντα έσοδα 1.950.800 γροσιών.
'Εξ αυτού του ποσού δύναται να συναχθή το συμπέρασμα, ότι αι ετήσιαι πρόσοδοι εκ των λοιπών 788 — ή περίπου τόσων — τσιφλικιών του οίκου του Αλή πασά ανήρχοντο εις τα 10.000.000 γροσιών περίπου. Έκ μαλικιανέδων δέ και τίνων άλλων δευτερευούσης σημασίας πηγών εν συνόλω αί ετήσιαι πρόσοδοι του Βελή πασά εφθανον τα 2.532.900 γρόσια, οπότε πλέον των 12 εκατομμυρίων γροσιών συνυπολογιζομένων και των αναλόγου προελεύσεως λοιπών προσόδων πρέπει να ήσαν αί συνολικαί εισπράξεις των λοιπών μελών του οίκου του Αλή, μετ' εκείνων δε του Βελή πρέπει να προσήγγιζον τα 15 εκατομμύρια γροσίων ετησίως.
Καίτοι όμως ο Αλή πασάς και οι υιοί του οπωσδήποτε και έξ άλλων πηγών, ως του υπ" αυτών ασκουμένου εμπορίου, θα έκέρδιζον και αλλά ποσά, νομίζομεν ότι το ανωτέρω εκ 15 περίπου έκ. δεν θα έπέτρεπον αί αντικειμενικοί συνθήκαι τήςπαραγωγής να τοποθετούν καθ' εκαστον έτος εις τα θησαυροφυλάκια των.
Ό Βελής εχρημάτισε πασάς διοικητής διαφόρων σαντζακίων επί 16 συνεχή ετη. Κατ' αρχάς εγένετο διοικητής του σαντζακίου Τρικάλων από του 1804- 1807, εν συνεχεία του Μορέως από του 1807- 1812, έκ νέου των Τρικάλων από του 1812 - 1819 και τέλος της Ναυπάκτου από του 1819 - 1820.
Μολονότι δε την άνοδόν του ώφειλεν εις την δύναμιν του πατρός του, αποτελεί και ούτος παράδειγμα ισχυρού ανδρός και μεγάλου γαιοκτήμονος χαρακτηριστικόν των σημειωθεισών τάσεων κατά την έποχήν της δράσεως του εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία. την μεγάλην εις τσιφλίκια περιουσίαν του ο Βελής, ως και ό πατήρ του, αναμφιβόλως έσχημάτισε σταδιακώς. το κατάστιχον, ως και ανωτέρω εγράφη, είναι αχρονολόγητον και δεν δυνάμεθα να γνωρίζωμεν, αν ηγόρασε και αλλά βραδύτερον προς τα εν αύτώ καταγεγραμμένα τσιφλίκια.
Νομίζομεν όμως ότι το κατάστιχον είναι των τελευταίων ετών της δράσεως του, οτε ήτο διοικητής του σαντζακίου Τρικάλων με εδραν την Λάρισαν,25 εις τα εδάφη της οποίας (βιλαέτιον ή καζαν Λαρίσης) εύρίσκοντο και 65 έκ των 147 τσιφλικιών του με περισσοτέρας του ήμίσεος των εισπραττομένων υπ' αύτού εις γρόσια προσόδων.
Αρχείον Αλή πασά Γενναδείου Βιβλιοθήκης, φάκ. 23, εγγρ. 79/37/320.
Κάνουμε αναφορά μόνο σε αυτά που ανήκουν στο βηλαέτη Τζιαταλτζές.
Εις τό βηλαέτη Τζιαταλτζές
Ζιμιτλί μέ τους μύλους. . γρ. 30.000
Βελεσιότης » γρ 27.500
Αγόργιανη » γρ 20.000 ..
Τζέρνη» γρ600
Λεύκα » γρ 500
Ντερβέν Φούρκα 8.000
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου