Το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς του κόσμου όχι μόνο δεν περιορίζεται, αλλά ευρύνεται. Και την ίδια στιγμή ορισμένοι απολογητές αυτής της κατάστασης, μας καλούν να «κατανοήσουμε» αυτό το χάσμα και να το δικαιολογήσουμε. Ο πλούτος είναι συγκεντρωμένος « στη δύση» ‘η « στο βορρά». Αλλά γι’ αυτό , μας λένε, δεν ευθύνονται οι πλούσιες χώρες, όπως δεν ευθύνονται και για την ύπαρξη και συνεχή αύξηση της φτώχειας στον Τρίτο Κόσμο, τη « μη δύση» ή «τον νότο».
Τι είναι όμως ο «πλούτος»; Ένας από τους υποστηρίζοντας την άποψη ότι οι χώρες της δύσης είναι « αθώες του αίματος» - όσον αφορά την φτώχεια στον Τρίτο Κόσμο- ο Μαξ Σίγκερ, κοινωνικός ερευνητής στις ΗΠΑ, έγραφε πριν από μερικά χρόνια: « Ο σημερινός πλούτος αποτελεί μια « εφεύρεση» συνεχώς νέα. Δεν έχει ηλικία μεγαλύτερη των δύο αιώνων. Αν δεν είχε εφευρεθεί θα είμαστε όλοι ακόμη φτωχοί. Ο μέσος όρος προσδοκώμενης διάρκειας ζωής θα εξακολουθούσε να κυμαίνεται στα 30 χρόνια. Βάση του σημερινού πλούτου είναι η τεχνολογία που μας επιτρέπει να παράγουμε συνεχώς περισσότερα προϊόντα με συνεχώς λιγότερη προσπάθεια και οι νέες μορφές οργάνωσης που μας επιτρέπουν να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά την τεχνολογία αυτή. Πόσο άγχος και πόσες απογοητεύσεις κρύβει η τελευταία αυτή φάση . Πολιτισμοί ολόκληροι και κοινωνικά συστήματα εδραιωμένα εδώ και πολλούς αιώνες κουρελιάστηκαν από τις αλλαγές που επέβαλαν η διαδικασίες του πλουτισμού. Είτε το τίμημα παραήταν υψηλό, όπως πιστεύουν μερικοί, είτε όχι, κάτι ανάλογο με αυτό που περάσαμε εμείς στη δύση όταν βαδίζαμε στον δρόμο του πλουτισμού, θα πρέπει να λάβει χώρα και σε κάθε άλλο κράτος της γής που θέλει να βαδίζει τον ίδιο δρόμο. Η έννοια του πλούτου έχει συνδεθεί με δύο λανθασμένες αντιλήψεις. Η πρώτη είναι ότι ο πλούτος δεν μπορεί παρά να προέλθει από την εκμετάλλευση. Πριν από τη βιομηχανική επανάσταση αυτό ήταν συνήθως η αλήθεια. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι με το να διαρπάζουν από τους φτωχούς. Ο πλούτος στη σημερινή εποχή διαφέρει. Συνήθως δεν είναι το προϊόν μια οποίας αρπαγής, αλλά οφείλεται στην αύξηση της παραγωγικότητας . Μάλιστα είναι περίπου βέβαιο ότι όσο πιο εκσυγχρονισμένη γίνεται μια οικονομία τόσο λιγότερο συμφέρει οικονομικά η εκμετάλλευση. Στα σημερινά εργοστάσια δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις σκλάβους – πολύ λιγότερο μπορείς να τους χρησιμοποιήσεις στα σύγχρονα μεγάλα γραφεία όπου διεκπεραιώνεται το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς. Η δεύτερη λανθασμένη για τον πλούτο είναι ότι οφείλεται στην ύπαρξη άφθονων πλουτοπαραγωγικών πηγών - δηλαδή στην κατοχή άφθονων μεταλλευμάτων η εύφορων εδαφών. Δεν θέλω να ισχυριστώ ότι δεν μπορεί κανένας να πλουτίσει με το να βρει χρυσάφι , πετρέλαιο, μόλυβδο ή χαλκό στο χωράφι του. Το γεγονός όμως είναι ότι αυτό δεν αποτελεί τον συνήθη τρόπο πλουτισμού για τη σημερινή εποχή. Ο περισσότερος πλούτος σήμερα δεν οφείλεται στην ανεύρεση πλουτοπαραγωγικών πηγών αλλά στην ανεύρεση αγορών και ακόμη περισσότερο στην ανεύρεση νέων τρόπων παραγωγής, πολύ αποτελεσματικότερων από τους παλαιότερους. Οι πλούσιες χώρες δεν οφείλουν σήμερα τον πλούτο τους στην εκμετάλλευση των φτωχών χωρών- παρόλο που υπήρξε άφθονη τέτοια εκμετάλλευση στον παρελθόν και το φαινόμενο δεν έχει ολότελα εξαφανισθεί και σήμερα. Άλλωστε μερικές από τις πλουσιότερες χώρες δεν είχαν ποτέ τους αποικίες , ούτε άλλωστε εξυπονοείται ότι επειδή μια χώρα είναι η υπήρξε αποικία πρέπει σώνει και καλά να ανήκει στην κατηγορία των φτωχών. Ελάχιστες από τις αποικίες υπήρξαν φτωχότερες τη στιγμή της ανεξαρτησίας τους από ό,τι υπήρξαν τη στιγμή της κατάκτησής τους. Δεν δικαιώνω την αποικιοκρατία , η αλήθεια είναι όμως ότι πολλές από τις χώρες που υπήρξαν άλλοτε αποικίες ωφελήθηκαν από την εμπειρία τους αυτή». Η δύση λοιπόν δεν πλούτισε από την εκμετάλλευση των άλλων χωρών. Πώς πλούτισε όμως;
Αν εξετάσουμε σε χρονικό βάθος – όπως αναφέρει ένας άλλος αναλυτής, ο Νέηθ Ρόζενμπεργκ- το οικονομικό παρελθόν των προγόνων μας με σύγχρονα κριτήρια , θα δούμε τι οι συνθήκες διαβίωσής τους υπήρξαν άθλιες . Οι περισσότερες ανθρώπινες κοινωνίες επέτρεπαν σε ελάχιστα μόνο άτομα να διαβιούν με τρόπο υποτυπωδώς ανεκτό, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία ζούσε κάτω από συνθήκες αβυσσαλέας εξαθλίωσης . Υπήρχε τότε τρομερή δυστυχία. « Μόνο κατά την τελευταία 200ετία – τονίζεται και εδώ- σημειώθηκε στη δυτική Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής , τον Καναδά, την Αυστραλία και την Ιαπωνία και άλλες χώρες μια οικονομική πρόοδος που άγγιξε κάτι παραπάνω από το ένα δέκατο του πληθυσμού της περιοχής που γενικώς ονομάζουμε « δύση» . Οι προηγμένες δυτικές χώρες ολοκλήρωσαν τη φυγή τους από τη φτώχεια προς τη σχετική ευημερία μόλις κατά τη διάρκεια της τελευταίας 150ετίας. Δεν σημειώθηκε απότομη αλλαγή στην οικονομική τους δραστηριότητα. Απλώς χρόνο με το χρόνο ο ρυθμός της αύξησής της ξεπερνούσε κάπως εκείνο της αύξησης του πληθυσμού. Στο χρονικό πλαίσιο ενός έτους ή έστω μιας δεκαετίας, η οικονομική πρόοδος, μετά την εισαγωγή του στοιχείου της πληθυσμιακής αύξησης , ήταν τόσο περιορισμένη ώστε δεν γινόταν αντιληπτή. Έτσι εθεωρείτο ότι οι πλούσιοι μόνο ωφελούντο και ότι οι φτωχοί έμεναν στην ίδια κατάσταση . Μόνο όταν η πρόοδος κατέστη γεωμετρική πλέον κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα , άρχισε να γίνεται αισθητό το εύρος της. Συνειδητοποιήθηκε τότε ότι η εργατική τάξη στη δύση γινόταν συνεχώς πιο ευκατάστατη και ότι η μεσαία τάξη ευημερούσε και αυξανόταν ως ποσοστό του συνόλου του πληθυσμού. Η φτώχεια βέβαια δεν εξαφανίσθηκε . Το μεγάλο κατόρθωμα της δύσης δεν είναι κατάργησή της – είναι ο περιορισμός της έκτασής της. Από κει που κάποτε οι φτωχοί αποτελούσαν το 90% του πληθυσμού περιορίστηκαν στο 30% .
Αυτό ήταν πράγματι μια σπουδαία επιτυχία. Αλλά από την άλλη μεριά, έξω από τη δύση, η κατάσταση δεν βελτιωνόταν, αντιθέτως επιδεινώθηκε και η φτώχεια έγινε ακόμη εντονότερη- και εμφανέστερη αφού συγκρινόταν πλέον με τον πλούτο της δύσης που διαρκώς αυξανόταν. Υπήρξαν πολλές οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις που συνέτειναν στην αύξηση του πλούτου των χωρών της δύσης. Δεν μπορεί όμως να απομονώσει κανένας μια από αυτές και να της αποδώσει κάποιον αποκλειστικό ρόλο στην εξασφάλιση της οικονομικής προόδου. Υπάρχουν πάντοτε διακυμάνσεις στην οικονομική δραστηριότητα που οφειλόταν είτε στον επιλεγμένο επιχειρηματικό κύκλο, είτε σε πολέμους, θεομηνίες και οικονομικές τρέλες. Συνεπώς η αργή αλλά προοδευτική αύξηση της οικονομικής απόδοσης πρέπει να οφείλεται σε βαθύτερα αίτια, συνυφαινόμενα με αυτούς τους θεσμούς των δυτικών κοινωνιών οι οποίες συνεχώς αναζητούν ικανές να πολλαπλασιάζουν το οικονομικό αποτέλεσμα.
Η λέξη - κλειδί, όπως αναφέρει ο Ροζενμπεργκ – είναι ο όρος « βαθύτερα». Πραγματικά, η επιταγή για ανανέωση με στόχο την παραπέρα οικονομική ανάπτυξη είναι ριζωμένη τόσο βαθιά στους μηχανισμούς της δυτικής οικονομίας ώστε πολλοί παρατηρητές αδυνατούν να την απομονώσουν ισχυριζόμενοι ότι το μέλλον δεν προσιωνίζεται πια σταθεροποίηση ή και υποχώρηση του επιπέδου λειτουργίας της οικονομίας, εφόσον η ανοδική τάση επικρατεί ήδη για τόσο μακρό χρονικό διάστημα ώστε τώρα θα οπισθοχωρήσει. Ήδη πριν από δύο αιώνες ο Βρετανός οικονομολόγος Τομ. Μάλθους ισχυριζόταν ότι η κατά γεωμετρική πρόοδο αύξηση του πληθυσμού θα αποδεικνυόταν, μετά από ορισμένο σημείο, αξεπέραστο εμπόδιο για την παραπέρα ανάπτυξη της οικονομίας αφού κατά τη γνώμη του, οι δυνατότητες της γης περί την παραγωγή τροφίμων ήσαν περιορισμένες.
‘Ένα αιώνα αργότερα ο πληθυσμός της Βρετανίας είχε τετραπλασιαστεί και το βιοτικό επίπεδο του είχε ανέβει σημαντικά. Το ίδιο συνέβη όταν, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ο Γερμανός ιστορικός Οσβαλντ Σπένγκλερ έκανε την περίφημη πρόβλεψή του για τον εκφυλισμό της δύσης στο βιβλίο του « Η παρακμή της δύσης» . Το σίγουρο είναι ότι κανένας την εποχή εκείνη δεν μπορούσε να φανταστεί ότι 50 χρόνια αργότερα ο πληθυσμός των ΗΠΑ θα ήταν διπλάσιος, ενώ το ακαθάριστο εθνικό προϊόν τους θα ανέβαινε κατ΄ άτομο - σε σταθερά δολάρια- δυόμισι φορές. Ο Ροζενμπεργκ γράφει: « η πιο συνηθισμένη εξήγηση του πλουτισμού και τις ευημερίας της δύσης είναι ότι οφείλεται στην επιστήμη και τις εφευρέσεις. Γιατί όμως, αν η επιστήμη και οι εφευρέσεις εξηγούν επαρκώς το φαινόμενο της οικονομικής ανάπτυξης , δεν προχώρησαν στον δρόμο αυτό η Κίνα και οι ισλαμικές χώρες οι οποίες διέπρεψαν στους τομείς αυτούς όταν η δύση βρισκόταν ακόμη κάτω από το πέλμα του φεουδαρχισμού; Άλλη συνήθης εξήγηση της οικονομικής άνθησης στη δύση είναι ότι οφείλεται στην αφθονία των πλουτοπαραγωγικών της πόρων, η τουλάχιστον στην ικανότητα της πρόσβασής της σ΄ αυτούς υπό ευνοϊκούς όρους. Ο Μάρκε απέδωσε μέρος του νέου πλούτου της δύσης στις ιμπεριαλιστικές της κατακτήσεις και στον εκ μέρους της έλεγχο των πρώτων υλών ανά την υφήλιο από τις αρχές του 16ου αιώνα. Αν όμως ο πλουτισμός οφείλεται στον έλεγχο των πρώτων υλών τι να πει κανένας για την Ελβετία ή για το πιο πρόσφατο παράδειγμα της ιαπωνικής οικονομικής ευρωστίας; Όπως είναι γνωστό και οι δύο αυτές χώρες δεν έχουν καθόλου δικές τους πρώτες ύλες.
http://www.i-reportergr.com/2009/11/blog-post_256.html
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου